Heilige Barbara, multifunctionele beschermheilige

Onlangs kreeg ik voor mijn verjaardag een prachtig beeld van de Heilige Barbara. Op sociale media plaatste ik al bijgaande foto toen ik het beeld heb opgehangen bij mijn werkplek in mijn stenenruimte. Met een stevige plug en haak overigens, want het 50 cm lange beeld van gietijzer weegt zo’n 9 kilo. Het beeld is gegoten in Duitsland, in de Babcock Giesserei in Oberhausen (gesloten in 2012), vermoedelijk naar een ontwerp van de beeldhouwer Joseph Enseling. Bij deze wat meer achtergrond over Barbara, want wie was ze eigenlijk?

De Heilige Barbara is vooral bekend als beschermheilige van mijnwerkers en geologen, maar er zit behoorlijk wat meer geschiedenis en cultuur in haar verhaal.

Eenzame opsluiting

Barbara († 4 december 306?) is een christelijke heilige en martelares. Ze leefde in de 3e eeuw na Christus in Nicomedië, de hoofdstad van de Romeinse provincie Bithnia (Klein-Azië). Ze was het enige kind van Dioscuros, een hooggeplaatst en rijk man. Haar vader aanbad haar, liet haar lesgeven in de beste scholen voor kunsten en wetenschappen en wilde haar geloof in de Romeins-Griekse goden versterken.

Om haar te beschermen tegen vreemde invloeden (onder anderen vele jongemannen die naar haar hand dongen), sloot haar vader haar op in een luxueus onderkomen in een toren. Maar juist door haar eenzaamheid ging Barbara serieus nadenken, waardoor ze er steeds meer van overtuigd raakte dat de oude goden slechts een holle imitatie waren. Zonder dat haar vader het wist, maakte ze kennis met de leer van Christus en liet zich dopen. In die tijd werden aanhangers van het christendom zwaar gestraft.

Van je vader moet je het maar hebben

Dioscuros was van plan om Barbara uit te huwelijken aan een zeer welvarende man, om zo het familiefortuin te vergroten. Na zijn terugkeer van een lange reis legde Barbara haar vader uit dat ze christen was en niet wilde trouwen. Ze had de verschillende afbeeldingen van heidense goden al uit haar woonkamer verwijderd en vervangen door kruisbeelden. Dioscuros werd overmand door woede. Hij droeg zijn dochter over aan de Romeinse proconsul Martianus, een rechter van het hooggerechtshof, voor de beoordeling van straf. Martianus probeerde haar eerst met vriendelijke overreding van haar geloof af te brengen, maar toen dat niet lukte, liet hij haar afranselen en in de gevangenis gooien. Door de kracht van haar geloof genazen haar wonden onmiddellijk.

De volgende dag kreeg Barbara van Martianus het bevel om offers te brengen aan de heidense goden. Toen ze weigerde, werd ze op een vreselijke manier verminkt en veroordeeld tot de dood door het zwaard. Barbara ging naar haar executieplaats in vrolijke extase: met haar enthousiasme voor haar ware geloof. Haar laatste wens was dat God door haar ervaring allen zou helpen die geconfronteerd werden met en onvoorbereid waren op een plotselinge vroegtijdige dood. De barbaarse vader was zo woedend dat hij zelf het hoofd van zijn dochter afhakte! Onmiddellijk na Barbara’s dood stak er een verschrikkelijk onweer op. Als straf voor zijn monsterlijke misdaad werd Dioscuros gedood door de bliksem. 

foto: Het martelaarschap van de heilige Barbara van Gaspar de Crayer (1651-1675) in de Sint-Baafskathedraal (Gent) (Wikipedia)

Beschermster tegen bliksem en vuur

Barbara wordt gerekend tot de veertien helpsters in nood. Op grond van haar levensverhaal geldt de Heilige Barbara als beschermster tegen brand en bliksem en tegen een plotselinge dood. Barbara werd aangenomen als beschermheilige van de mijnwerkers, waarschijnlijk omdat het mijnwerkersberoep in die tijd te maken had met veel gevaren voor het leven. Ook vormden de mijnwerkers een groot deel van degenen voor wie ze bad in de uren van haar eigen dood. Mijnwerkers ontwikkelden later het gebruik van buskruit om gesteente te laten springen, wat leek op donderslagen en bliksemflitsen. Dit leidde tot hun behoefte aan speciale bescherming tegen ongelukken door het gebruik van explosieven. 

Maar Barbara is ook de beschermheilige van verschillende andere gevaarlijke beroepen. Van artilleristen, infanteristen, telegrafisten, genisten, ingenieurs, brandweerlieden, architecten, boeren, dakdekkers, metselaars, bouwvakkers, klokkengieters, metaalgieters, smeden, steenhouwers, beiaardiers, koks, hoedenmakers, slagers, gevangenen, meisjes, stervenden, torens, vestingen, tunnelbouwers, geologen en explosievenruimers. Een nogal multifunctionele beschermheilige dus!

Foto: Barbara (dezelfde als mijn beeld) in de edelsteenmijnen van de Steinkaulenberg in Idar-Oberstein (foto: Cora van Leeuwen)

Barbara-verering

Er zijn veel kerken, mijnen en kunstwerken vernoemd naar of gemaakt ter nagedachtenis aan Sint Barbara. Bijvoorbeeld de Barbara Kathedraal in Kuttenberg (Bohemen) gebouwd tussen 1388 en 1518 in de oude zilverstad. De kathedraal werd gebouwd rond een al bestaand Barbara-altaar in een gebied waar veel Barbara-altaren aanwezig waren. Kuttenberg heeft al eeuwenlang op zijn wapen St. Barbara boven de gekruiste hamer en moker, het klassieke symbool van de mijnbouw. Mijnnamen gaven vaak wensen en hoop aan, zowel in Freiberg als in Marienberg was er een mijn met de naam “St. Barbara Bonanza”. Er is ook de “St. Barbara Good Hope Vein” in het Harz gebergte op de Duits-Oostenrijkse grens. In Nederland staat de Basiliek van de H.H. Agatha en Barbara, een rooms-katholieke kerk te Oudenbosch. De kerk werd gebouwd tussen 1867 en 1880 en werd in 1912 tot basiliek verheven. Bij grote tunnelboringen in Nederland zoals de Noord/Zuidlijn in Amsterdam en de Victory Boogie Woogietunnel in Den Haag-Rijswijk werd door de tunnelbouwers een Barbarabeeld geplaatst.

Er bestaan vandaag de dag ongeveer 200 afbeeldingen van Barbara, variërend van gotiek tot renaissance en barok. De Heilige Barbara wordt gewoonlijk voorgesteld als een jonge vrouw met kroon en martelpalm. Daarnaast behoren tot haar attributen onder andere een zwaard (waarmee ze werd gedood), een ciborie, een pauwenveer, een toren met drie ramen (toespeling op de Heilige Drievuldigheid) en een kanon. Er zijn houtsneden, kopergravures, glas-in-lood, penseeltekeningen, beelden en schilderijen. Een van de beroemdste afbeeldingen van Sint Barbara is op hout en werd geschilderd door Hans Holbein De Oude.

[foto: Barbara is staande voorgesteld, rustend op haar rechterbeen. In haar rechterhand houdt zij een opengeslagen boek. Rechts van haar staat de toren, haar attribuut; Museum Catharijneconvent; tussen 1520 en 1524 (Wikipedia)

Laat 15e eeuws Frans gepolychromeerd eikenhouten beeldje van de Heilige Barbara met haar toren. Kunstmuseum Milwaukee, Wisconsin (Wikipedia)]

In Zuid-Limburg was het feest van Sint-Barbara, als patrones van de mijnwerkers, een van de belangrijkste feestdagen van het jaar en lange tijd een vrije dag. Met de mijnsluiting in Nederlands Limburg kwam daar helaas een einde aan. Ze wordt wel ieder jaar op haar sterfdag, 4 december, herdacht. 

Over de hele wereld en vooral in historische mijngebieden leeft de legende van de Heilige Barbara voort en sinds kort waakt ze dus ook over mij en mijn werkplek.