Podcast 006: Verzamelen van mineralen en edelstenen

In deze aflevering van de Stapel van Stenen community podcast vertel ik graag over het verzamelen van mineralen en edelstenen. Daarmee bedoel ik nu overigens niet het zelf zoeken naar mineralen in een groeve of mijn, maar ik ga het met jullie hebben over het aanleggen van een verzameling.

Verzamelen van edelstenen en mineralen is zeker niet nieuw, maar op dit moment wel erg populair. Ik neem jullie eerst mee in een beknopt overzicht van de ontwikkeling van het verzamelen van mineralen en edelstenen in de geschiedenis. Daarna bespreek ik verschillende manieren om je verzameling vorm te geven en geef ik tips voor wanneer je net begint met verzamelen of misschien op een punt aangekomen bent om keuzes te maken in je verzameling.

Verzamelen van mineralen en edelstenen kan een hobby zijn gericht op esthetiek, wetenschap of gewoon het plezier van het verzamelen. Het verbindt ook liefhebbers met elkaar, elkaars verzamelingen worden bekeken en er worden regelmatig onderling stukken geruild of verkocht. Maar verzamelen stelt de verzamelaar ook in staat om een dieper inzicht te krijgen in geologische processen en mineralogie. Veel ontdekkingen in de wetenschap zijn te danken aan oplettende verzamelaars die hun observaties hebben gedeeld. Zo zijn er ook een heel aantal mineralen die vernoemd zijn naar verzamelaars die, door hun specialisatie en opgebouwde kennis, van grote waarde zijn gebleken. Dus wie weet wordt er ooit nog eens een mineraal naar je vernoemd als je serieus blijft verzamelen!

Beknopte geschiedenis van het verzamelen van mineralen en edelstenen

Door de geschiedenis heen hebben mensen altijd mineralen en edelstenen verzameld, lange tijd met hun locatie en beschikbaarheid in de directe omgeving als belangrijkste bepalende factoren. Het verzamelen diende uiteenlopende doelen: gebruik als gereedschappen, wapens, medicijnen, als kunstobject, cosmetica, talisman, spirituele objecten, als grondstof, voor wetenschappelijk onderzoek of simpelweg voor esthetisch genot omdat ze mooi zijn. Op volgorde in de tijd zal ik een aantal voorbeelden geven van hoe de mens mineralen en edelstenen heeft verzameld. 

Het vroegste vermoedelijke gebruik van stenen gereedschap dateert van 3,4 miljoen jaar geleden. Resten hiervan zijn samen met gekerfde en gebroken beenderen gevonden in Dikika bij resten van Australopithecus, een vroege mensachtige. De eerste algemeen erkende werktuigen, zogenaamde pebble tools of choppers, werden bij Gona in Ethiopië gevonden en dateren van zo’n 2,6 miljoen jaar geleden. De bewerking en het gebruik van stenen werd steeds verder verfijnd en verspreid. Eerst over een groot deel van Afrika en later over Eurazië, van Zuid-Engeland tot Java en Noord-China. 

De eerste primitieve mijnbouw dateert ook al uit de prehistorie, met vuursteen als een van de eerste gedolven materialen voor gereedschappen. Maar waar geen vuursteen voorhanden was werden dergelijke werktuigen bijvoorbeeld ook gemaakt uit materiaal zoals radiolariet, chalcedoon, basalt, kwartsiet en obsidiaan.

Maar één van de oudste bewijzen dat mensen niet alleen stenen gebruikten als gereedschap of grondstof maar ook verzamelden voor andere doeleinden werd in 2021 ontdekt. Wetenschappers vonden in een grot op de Ga-Mohana heuvel in de Kalahari woestijn in Zuid-Afrika 22 witte calciet kristallen en fragmenten van struisvogelei, daterend van zo’n 105.000 jaar geleden. Er werd vastgesteld dat de kristallen niet via natuurlijke processen in de afzettingen terecht waren gekomen, maar schijnbaar opzettelijk verzamelde objecten waren en waarschijnlijk gekoppeld aan spirituele overtuigingen en rituelen. De eierschalen werden waarschijnlijk gebruikt als waterreservoirs.

Vanaf ongeveer 8000 v.Chr. werd mijnbouw wereldwijd toegepast, zoals bijvoorbeeld voor het delven van rode oker in Zuidelijk Afrika en goudwinning in Egypte. IJzer en koper, van vitaal belang voor de vroege mens, werd gebruikt voor gereedschap en wapens, maar leidde ook tot de ontwikkeling van andere metalen, zoals brons. Zilver, ook al bekend sinds de prehistorie, werd vaak gebruikt voor sieraden en als geld, maar had minder impact op de metallurgie vanwege de lage structurele sterkte. Loodgebruik dateert van rond 2500 v.Chr.

De Sumeriërs, één van de oudste beschavingen ter wereld (5500-1800 v. Chr.) in Mesopotamië, creëerden al sieraden met agaat, lapis lazuli en carneool. En jade was bijvoorbeeld sinds 3600 v.Chr. in China belangrijk en symbool voor rijkdom en macht, vooral voor keizerlijke families. In het oude Egypte (3100-332 v. Chr.) werden edelstenen zoals turkoois en lapis lazuli spiritueel gewaardeerd en gebruikt in sieraden en bijvoorbeeld het dodenmasker van Toetanchamon. De Egyptenaren gebruikten ook Libisch woestijnglas, gevormd door een meteorietinslag. De vroegste bekende artefacten van ijzer van meteorieten zijn kleine kralen uit 3200 v. Chr., gevonden in Egypte.

Ook de oude Grieken en Romeinen waardeerden edelstenen om hun vermeende krachten en gebruikten ze in sieraden. Romeinen populariseerden ringen als statussymbool en gebruikten onder anderen barnsteen, naast stenen zoals granaat en carneool.

Sinds de Middeleeuwen hebben koningshuizen over de hele wereld beroemde edelstenen verzameld en gedragen. Enkele bekende voorbeelden zijn: de ‘Robijn van de Zwarte Prins’, een grote rode spinel die al sinds de 14e eeuw deel uitmaakt van de Britse kroonjuwelen. Hij werd door Edward van Woodstock, beter bekend als de Zwarte Prins, verworven en is nu ingebed in de Imperial State Crown. Diamanten werden populairder toen men ontdekte hoe ze geslepen konden worden om hun schittering te maximaliseren. Eén van de beroemdste diamanten ter wereld, de Koh-i-Noor, komt oorspronkelijk uit India en maakt ook deel uit van de Britse kroonjuwelen. De diamant heeft een rijke en soms bloedige geschiedenis en is sinds de 19e eeuw in Britse handen. De grootste ruwe diamant die ooit is gevonden, werd in Zuid-Afrika ontdekt en later in meerdere kleinere stenen gesneden. De grootste delen, bekend als Cullinan I en Cullinan II, maken ook deel uit van de Britse kroonjuwelen en zijn te bekijken in de Tower of London. 

Maar ook het Nederlandse koningshuis heeft een aantal bijzondere edelstenen en juwelen in hun bezit. Het bekendste voorbeeld is de Stuart-diamant. Deze diamant werd oorspronkelijk gekocht door koning Willem III van Engeland (die ook stadhouder van Nederland was) en zijn vrouw, koningin Mary II, aan het eind van de 17e eeuw. De Stuart-diamant is een opvallende ovale steen die ongeveer 39,75 karaat weegt en wordt vaak als het middelpunt van een koninklijk collier gedragen. Het juweel is een belangrijk onderdeel van de Nederlandse koninklijke collectie en wordt gedragen door koningin Máxima tijdens speciale staatsgelegenheden, zoals de inhuldiging van koning Willem-Alexander in 2013.

Deze edelstenen zijn niet alleen van onschatbare waarde vanwege hun grootte en schoonheid, maar ook vanwege hun rijke historische betekenis en de vele verhalen van koninklijke intriges, oorlogen en veroveringen die ermee verbonden zijn.

In de Renaissance (1400-1650) werd de interesse in edelstenen, vooral diamanten, hernieuwd. Spaanse veroveraars in Brazilië verwarden groene toermalijn (verdeliet) met smaragd, een misverstand dat pas in de 20e eeuw werd rechtgezet. De naam ‘toermalijn’ komt overigens van het Singalese woord “tōramalli”, een verzamelnaam voor gekleurde edelstenen die door de Verenigde Oost-Indische Compagnie van Sri Lanka naar Europa werden gebracht.

In het Azteekse Rijk (15e-16e eeuw) werden adembenemende kunstvoorwerpen van edelstenen zoals turkoois, opaal, obsidiaan, jade en kwarts gemaakt. Een beroemd voorbeeld is het masker van Xiuhtecuhtli, gemaakt van turkoois, parelmoer en goudfolie, dat door Hernán Cortés naar Spanje werd gebracht.

Tijdens het tijdperk van ontdekkingen (15e-17e eeuw) en de daaropvolgende industriële revolutie (1760-1840) werd de wereld ontsloten, wat leidde tot een grotere beschikbaarheid van mineralen en edelstenen. Mijnbouwtechnieken verbeterden met de introductie van dynamiet in de late 19e eeuw en mechanische boren tijdens de Industriële Revolutie. Veel mineralen werden gewonnen als bijproducten van grootschalige mijnbouw, zoals bijvoorbeeld turkoois bij de winning van koper in de Verenigde Staten.

Ook tegenwoordig zijn nog veel mineralen en edelstenen die we verzamelen een bijvangst van de winning van ertsen en andere grondstoffen. Maar er zijn ook zeker mijnen of bepaalde vindplaatsen specifiek in gebruik om stenen te verzamelen voor liefhebbers. Denk bijvoorbeeld aan de bekende Diana Maria Mine voor fluorieten in Engeland en de Heritage Acres Mine in North Carolina, Verenigde Staten voor verschillende variëteiten van kwarts. Dit soort mijnen wordt commercieel geëxploiteerd, gericht op de verkoop van edelstenen en mineralen aan verzamelaars en hobbyisten en de laatste biedt bijvoorbeeld ook de mogelijkheid aan bezoekers om zelf stenen te verzamelen.

Ook in de serie ‘Outback Crystal Hunters’ die in het voorjaar van 2024 te zien is op Discovery zijn verschillende gelukzoekers te volgen die in Australië mineralen en edelstenen zoeken puur en alleen voor liefhebbers.

Waar mensen vroeger dus vooral mineralen en edelstenen verzamelden die beschikbaar waren in de directe omgeving, ligt tegenwoordig de wereld open voor de liefhebber. We zijn veel meer gaan reizen maar ook via internet kun je nu eenvoudig mineralen en edelstenen verkrijgen van over de hele wereld. We hebben bovendien meer vrije tijd en financiële middelen. Ook het doel van het verzamelen is veranderd, we gebruiken stenen niet meer als gereedschappen, wapens of medicijnen, maar vooral als esthetisch of wetenschappelijk verzamelobject, als sieraad of voor spiritueel gebruik. 

Bekende mineralen collecties in natuurhistorische musea

Het verzamelen van mineralen heeft niet alleen individuele verzamelaars aangetrokken, maar ook veel grote musea wereldwijd, die uitgebreide collecties hebben opgebouwd. Deze collecties bieden een diepgaand inzicht in de diversiteit en schoonheid van mineralen, en zijn een belangrijke bron voor wetenschappelijk onderzoek en onderwijs.

Een van de meest gerenommeerde collecties is te vinden in het Smithsonian National Museum of Natural History in Washington D.C., Verenigde Staten. Dit museum herbergt een van de grootste en meest diverse mineralencollecties ter wereld, met duizenden specimens die zowel zeldzame als veelvoorkomende mineralen omvatten. De collectie is beroemd om zijn uitzonderlijke edelstenen, waaronder de Hope Diamond, een van de meest bekende en controversiële diamanten ter wereld.

In Europa is het Natural History Museum in Londen een vooraanstaand instituut met een uitgebreide mineralencollectie. De collectie vindt haar oorsprong in de vroege rariteitenkabinetten van de 18e eeuw, maar zijn sterk uitgebreid door intensieve verzamel- en aankoopperiodes in de 19e en 20e eeuw. De geregistreerde collectie bevat bijna 200.000 mineralen en ongeveer 5.000 edelstenen, met nog eens duizenden voor onderzoek of onderwijs.

Nederland heeft ook een rijke traditie in het verzamelen van mineralen. Het Teylers Museum, opgericht in 1784, is het oudste museum van Nederland en herbergt een oude en waardevolle mineralencollectie. Deze collectie omvat niet alleen een breed scala aan soorten mineralen en edelstenen, maar ook historische specimens die verzameld zijn tijdens de 18e en 19e eeuw waardoor ze een belangrijk historisch perspectief biedt op de wetenschap van de mineralogie. 

Musea en hun collecties spelen een cruciale rol in het behoud en de bestudering van mineralen, en bieden bezoekers de kans om de wonderen van de natuurlijke wereld te bewonderen en te begrijpen. Of het nu gaat om educatie, onderzoek of gewoon verwondering, de mineralencollecties in deze natuurhistorische musea blijven een belangrijke bron van kennis en inspiratie. In een volgende aflevering van deze podcast bespreek ik een aantal van die mineralencollecties in Nederlandse musea.

Maar, tegenwoordig kan iedereen een verzameling aanleggen en hoef je niet per se meer naar een museum om mooie en bijzondere exemplaren te bewonderen. Mineralen verzamelen is een toegankelijke hobby geworden, maar hoe doe je dat eigenlijk: het opbouwen van een verzameling?

Verschillende manieren om een verzameling op te bouwen

Hoe begin je dan eigenlijk met verzamelen? Dat is natuurlijk voor iedereen verschillend en meestal ligt daar geen plan voor klaar. Het kan beginnen met een steen die je opraapt op je vakantiebestemming, met een mooi kristal dat je van iemand cadeau krijgt of met de aanschaf van een mooi sieraad met een edelsteen.

Wanneer er sprake is van verwondering, je vindt een steen mooi en interessant, dan ga je er iets over opzoeken en dan blijkt er nog veel meer moois te zijn! Het is ook eigenlijk niet te bevatten hoe dit soort bijzondere objecten in de natuur kunnen ontstaan. Vervolgens neem je misschien wel van elke vakantie stenen mee, gaat zelf actief zoeken of je gaat eens naar een beurs waar je stenen koopt en voor je het weet groeit je verzameling al snel. Voor sommigen stopt het ook weer na korte tijd, maar de meeste liefhebbers die ik spreek zijn besmet met het stenenvirus en dan loopt het al snel uit de hand. 

In de allereerste aflevering van deze podcast vertelde ik al over hoe ik als kind begon met verzamelen. Van een steen in de broekzak naar een plankje vol in de slaapkamer tot een eigen mini-museum en inmiddels een ‘volwassen’ educatieve collectie van meer dan 3.000 edelstenen, mineralen en gesteenten. Het verzamelen van mineralen is ook een mooie manier om de bijzondere creaties van de natuur in huis te halen.

Na enige tijd, meestal pas wanneer er sprake is van ruimtegebrek, ga je als verzamelaar nadenken over wat en hoe je eigenlijk verzameld. Hoewel dat moment voor sommigen misschien nooit komt, gaan de meeste verzamelaars daarom na verloop van tijd selectiever worden, keuzes maken wat wel en wat niet bewaard wordt en wordt er een focus aangebracht. Zo begon ik ook ooit met het verzamelen van alle stenen en mineralen die ik tegenkwam, maar ook fossielen, botten en schelpen. Inmiddels heb ik van de laatste drie soorten weer afscheid genomen en is de focus verschoven naar mineralen en edelstenen. Gesteenten zijn voor mij nu vooral nog van belang in relatie tot de mineralen waar ze uit bestaan. 

Let wel, er zijn heel veel verschillende manieren hoe je kan verzamelen en er is geen goed of fout. Kies vooral iets wat bij jou als persoon past, waarbij ook je beschikbare budget en ruimte een belangrijke rol spelen. Bedenk dus ook dat je manier van verzamelen in de loop van de tijd mag en zal veranderen. Ik geef graag wat overwegingen en handvatten die je kunt meenemen in het vormgeven van je eigen verzameling.

Zelf gevonden, geruild of gekocht

Veel mensen beginnen met stenen verzamelen door een steen die ze zelf vinden, zo is het bij mij ook begonnen. Een aantal verzamelaars blijft vervolgens alleen maar mineralen verzamelen die ze zelf gevonden hebben. In veel gevallen beperken zij zich dan ook tot een bepaald zoekgebied, meestal dicht bij huis. Zo ken ik bijvoorbeeld Duitse of Oostenrijkse verzamelaars met een grote verzameling uit hun eigen regio. Maar er zijn ook Nederlandse verzamelaars die eigenlijk alleen zelf gevonden stukken opnemen in hun collectie en zelden of nooit een stuk kopen. Ook is ruilen heel gebruikelijk onder verzamelaars en binnen verengingen bijvoorbeeld. Omdat er steeds minder vindplaatsen in onze directe omgeving toegankelijk zijn, wordt deze groep verzamelaars van zelf gevonden stukken wel steeds kleiner. Natuurlijk kun je je verzamelgebied ook aanpassen aan nog wel beschikbare vindplaatsen. Het aantal verzamelaars van micro mineralen van slakken vindplaatsen in Europa neemt bijvoorbeeld nog steeds toe.

Maar natuurlijk heeft niet iedereen de mogelijkheden om zelf mineralen te zoeken en bovendien zijn veel mineralen of edelstenen ook helemaal niet bereikbaar voor de individuele verzamelaar. Zo is de kans erg klein dat je zelf een amethist geode kan gaan hakken in Brazilië. Dus afhankelijk van wat je mooi vindt of wil verzamelen ontkom je er niet altijd aan om ook stukken aan te kopen. Er is voldoende aanbod voor elke portemonnee, maar je budget is hierin meestal bepalend. Over het aankopen van mineralen is overigens heel veel te vertellen, alleen al over hoe een prijs bepaald wordt van een stuk bijvoorbeeld, daar ga ik graag in een aparte aflevering van deze podcast nog eens verder op in. 

Esthetiek

Eén van de belangrijkste criteria om een bepaald stuk in je verzameling op te nemen blijft voor de meeste verzamelaars toch wel dat je het mooi vindt, ongeacht of je het nu zelf gevonden of gekocht hebt. Maar, ik weet uit ervaring dat eigen gevonden mineralen per definitie lastiger zijn om weg te doen, ook al is het stuk iets minder mooi dan een gekocht exemplaar. Ook ken ik verzamelaars die systematisch alle bestaande mineralen verzamelen, ongeacht of deze er mooi uitzien. Maar goed, over systematisch verzamelen later meer. 

Er zijn naar mijn idee steeds meer verzamelaars die puur op basis van de esthetische eigenschappen mineralen verzamelen, om hun mooie vorm, kleur, structuur, enzovoort. Het zijn soms bijna kunstwerken en ze worden dan ook regelmatig als zodanig gepresenteerd. In een mooie vitrine, goed uitgelicht, eventueel op een sokkel. Dat ‘sokkelen’ is trouwens echt iets van de laatste jaren en de ene verzamelaar sokkelt alles en de ander moet er niets van weten. Wat voor mij qua esthetiek bijvoorbeeld belangrijk is, is dat aanwezige kristallen intact zijn, dus zonder beschadigingen. Ik heb wel een deel van mijn stukken als esthetisch object gepresenteerd, maar het overgrote deel van mijn collectie is vooral om te bestuderen en van te leren.

Formaat

Een andere mogelijkheid om keuzes te maken in je verzameling, is op basis van formaat van de stukken. Een belangrijk argument hierbij is vaak je eigen beschikbare ruimte. Maar er zijn ook mineralen die je helemaal niet in grote stukken of kristallen kan vinden en dan is een exemplaar in microformaat het beste wat er is. Het is dan ook lastig om een verzameling op te bouwen van alleen maar stukken van één zelfde formaat, terwijl dat natuurlijk wel veel handiger presenteert en opbergt.

Hoewel een museum juist vaak grote stukken wil laten zien heeft niet iedereen thuis daar de ruimte voor. Maar het is tegenwoordig wel hip om een paar grote zgn. ‘statement-pieces’ in je interieur te plaatsen. Maar, ik denk dat het meest gangbare formaat in verzamelingen met ruwe mineralen het zgn. handstuk is, tot ongeveer 10 cm, dat past nog net in je hand. In het Engels vaak small cabinet of cabinet-size stukken genoemd. Heb je meer ruimte dan kun je ook grotere stukken verzamelen die dan large cabinet-size of zelfs museum-size genoemd worden. Maar de meeste mensen hebben beperkte ruimte en verzamelen dus kleinere stukken, we praten dan bijvoorbeeld over miniature size (3-5 cm), thumbnail (letterlijk zo groot als je duimnagel) of micromounts die in een doosje van 2 bij 2 cm passen. Elk formaat heeft natuurlijk zijn voor- en nadelen. Voor het bekijken van een micromount heb je bijvoorbeeld altijd een microscoop nodig en die heeft niet iedereen. Bovendien is het samen kijken naar je verzameling dan lastiger. Maar het voordeel is dat die kleine doosjes veel minder ruimte innemen dan dezelfde hoeveelheid handstukken!

Systematisch of een bepaalde groep of soort

Er zijn inmiddels meer dan 6.000 erkende soorten mineralen met een bijna ontelbaar aantal variëteiten. Daarvan is slechts een klein percentage eenvoudig bereikbaar voor verzamelaars. De meeste verzamelaars richten zich daarom op de ongeveer 100-200 soorten die relatief vaak voorkomen en goed beschikbaar zijn op de markt. Dit komt doordat veel mineralen zeldzaam, moeilijk te vinden, of simpelweg niet verkrijgbaar zijn. 

Systematisch verzamelen is een benadering waarbij je als verzamelaar een methodisch en vaak wetenschappelijk onderbouwde aanpak hanteert. Dit kan op verschillende manieren:

• Classificatie georiënteerd: Verzamelaars kunnen zich bijvoorbeeld richten op exemplaren van elke mineraalgroep of -soort volgens de classificatiesystemen zoals die van de International Mineralogical Association (IMA). Of je als verzamelaar op die manier ooit je verzameling compleet zal krijgen is maar de vraag, omdat sommige soorten extreem zeldzaam zijn. Maar dit type verzameling geeft wel een mooi overzicht van de volledige diversiteit binnen de mineralogische wereld. Veel museumcollecties zijn op deze manier opgebouwd.
• Geografisch georiënteerd: Zoals ik al even aanhaalde focussen verzamelaars van alleen zelf gevonden stukken zich vaak op een bepaald gebied, meestal dicht bij huis. Maar ook andere verzamelaars kiezen er soms voor om zich te specialiseren op mineralen van een bepaalde locatie. Dat kan een specifieke mijn zijn, zoals bijvoorbeeld Tsumeb in Namibië of de Clara mijn in het Zwarte Woud. Van de Tsumeb mijn zijn bijvoorbeeld alleen al 380 verschillende mineralen en variëteiten bekend en van de Clara mijn ruim 550! Genoeg diversiteit dus van 1 enkele locatie. De focus kan ook liggen op een bepaald gebied, bijvoorbeeld de Eifel of de Alpen, maar ook een bepaalde staat, land of continent. Onbegrensde mogelijkheden. Naast een mooi overzicht van de diversiteit van een locatie draagt dit soort verzamelingen ook bij aan diepgaande kennis van de geologische kenmerken van bepaalde gebieden. 

Sommige verzamelaars kiezen ervoor om hun aandacht zelfs te beperken tot een specifieke groep of soort mineralen, waardoor ze diepgaande expertise en gespecialiseerde collecties kunnen opbouwen, zoals: 

• Eén specifieke mineraalsoort in al zijn variëteiten en vormen: een voorbeeld hiervan is het verzamelen van alleen kwarts, waarbij verschillende variëteiten zoals amethist, citrien, rozenkwarts en rookkwarts worden verzameld, maar ook verschillende groei- en kristalvormen van kwarts. Zo kun je ook alleen mineralen uit de granaat groep verzamelen of de verschillende variëteiten van toermalijn. 
• Mineraal associaties: hierbij worden mineralen verzameld die vaak samen in dezelfde geologische omgeving voorkomen. Dit helpt om een beeld te krijgen van de geologische processen die deze mineralen hebben gevormd. Bijvoorbeeld mineralen uit pegmatieten, oxidatiezones, of specifieker bijvoorbeeld lood- of zilvermineralen. 
• Edelstenen: hoewel in de volksmond edelstenen en mineralen tegenwoordig bijna synoniem zijn, zijn er ook verzamelaars van edelstenen in de strikte zin van het woord. Hiermee worden vaak gefacetteerde of geslepen stenen bedoeld die ook gebruikt worden in juwelen en sieraden, zoals saffieren, smaragden, en diamanten. Verzamelaars kunnen zich concentreren op alleen geslepen stenen, op variëteiten binnen een bepaalde edelsteensoort, maar ik zie ook mooie verzamelingen van een ruwe en een geslepen steen van eenzelfde soort. 

Andere specialisaties en combinaties

Er zijn nog oneindig veel andere mogelijkheden om je eigen verzameling vorm te geven en je kan ook de verschillende voorbeelden die ik hiervoor heb besproken met elkaar combineren. Een paar bijzondere insteken wil ik hier nog noemen. Een grote groep liefhebbers onder ons houdt zich namelijk bezig met de metafysische eigenschappen van stenen, dat kan dus ook een bepaalde focus van je verzameling zijn. Je kan ook alleen geslepen objecten van stenen verzamelen, zoals bollen of torens of handstenen. Maar denk bijvoorbeeld ook aan het verzamelen van eigenaardigheden zoals fluorescerende mineralen die licht geven onder een UV-lamp, tweelingkristallen, vreemde groeivormen of stenen met insluitsels. Ook pseudomorfosen, mineralen die zijn veranderd waardoor ze een ander uiterlijk hebben dan je op basis van hun eigenschappen zou verwachten, is een interessante invalshoek.

Mijn verzameling 

Zelf heb ik een gecombineerde verzameling van ruim 3.000 objecten. Vooral ruwe mineralen in handstukken, een aantal geslepen edelstenen en ruwe gesteenten. Daarbinnen heb ik een paar thema’s, zoals onder anderen variëteiten en groeivormen van kwarts en fluorescerende mineralen. Daarnaast ook een verzameling ‘Belazeriet’, voorbeelden van synthetische stenen, imitaties of bewerkte mineralen. Die collectie heb ik onder anderen gebruikt bij het maken van mijn boek waarover ik in aflevering 2 en 3 van deze podcast heb verteld. 

Mijn verzameling is vooral bedoeld om van te leren, voor mezelf en voor anderen. Veel van mijn stukken gebruik ik in mijn cursussen, video’s of educatieve artikelen op mijn website en sociale media. Ik probeer daarom zoveel mogelijk stukken te verzamelen die typisch zijn voor de soort, met duidelijke kristallen of eigenschappen die je kan bestuderen. 

Als je collectie zo groot wordt als die van mij dan is het echt belangrijk om focus aan te brengen, te selecteren en vooral ook regelmatig te ‘ontzamelen’. Zo noem ik het afscheid nemen van stukken uit je collectie. Dit vind ik misschien wel een van de moeilijkste dingen als verzamelaar, zeker van stukken die ik zelf gevonden hebt of die met een bijzondere herinnering. Zo heb ik nog een aantal stenen van het allereerste begin, die ik nu nooit meer op zou nemen in mijn collectie maar ik doe ze nu toch ook niet meer weg. In een volgende aflevering van deze podcast zal ik uitgebreid aandacht besteden aan het ‘ontzamelen’ en waarom het zo belangrijk is daarover na te denken. 

Maar eerst wil ik graag nog een paar tips meegeven voor wanneer je net begint met verzamelen of misschien op een punt aangekomen bent om keuzes te maken in je verzameling.

Tips bij het aanleggen van een verzameling

Ten eerste is juiste identificatie cruciaal. Zorg ervoor dat je de correcte naam van het mineraal, de vindplaats en andere relevante informatie vastlegt. Wanneer je niet zeker bent van de juiste naam of vindplaats, probeer hier dan achter te komen door zelf onderzoek te doen of een expert te vragen, bijvoorbeeld op een beurs of bij een vereniging. Met de toename van het gebruik van commerciële en fantasie namen op de markt is dit misschien wel steeds lastiger maar ook belangrijker geworden. Vraag ernaar bij degene waar je het stuk van koopt. 

Wanneer je verzameling verder groeit dan is catalogiseren en etiketteren van je verzameling ook essentieel. Dat lijkt misschien in het begin nog niet zo nodig, want van 10 of 20 of zelfs 50 stukken weet je nog wel wat het is en waar het vandaan komt, maar wanneer je meer dan 100 stukken krijgt dan houd je dat op een gegeven moment niet meer bij. Echt, neem van mij aan: het is verstandig om vanaf het begin een catalogus bij te houden. Ik loop nu nog steeds zo’n 1.000 stuks achter als het gaat om registratie. Die stenen hebben wel een etiket maar zijn nog steeds niet opgenomen in mijn database. Nieuwe aanwinsten probeer ik in ieder geval wel meteen te registreren. 

Voorzie elke steen van een nummer of een klein label met een nummer en bij voorkeur ook in ieder geval de herkomst op de steen. Dit helpt om belangrijke informatie niet verloren te laten gaan en maakt duidelijk dat de steen bijzonder is. Achteraf is vaak wel te bepalen om welk mineraal het gaat, maar een vindplaats is meestal niet zomaar meer te benoemen. Voor het aanleggen van je catalogus zijn verschillende digitale of online systemen beschikbaar, maar een eenvoudige lijst in Excel is al een goed begin. Denk ook aan een regelmatige back-up en eventueel een exemplaar op papier. Noteer in je catalogus niet alleen de naam en vindplaats van de steen, maar ook historische gegevens zoals de vorige eigenaar, de datum van de vondst en de datum waarop het stuk aan je collectie werd toegevoegd. Een afmeting en gewicht en eventueel een foto zijn handig om vast te leggen zodat je bij verlies van een label of nummer op de steen de gegevens toch nog weer kan koppelen aan de juiste steen. Juiste identificatie en een goede registratie verhoogt niet alleen de waarde van je collectie, maar helpt ook bij eventuele toekomstige verkoop of ruil.

Denk ook na over de ordening, opslag en presentatie van je collectie. Je mooiste stukken kun je in een vitrine of goed verlichte opstelling plaatsen, maar er zijn natuurlijk eindeloze mogelijkheden om je mineralen op hun best te tonen. Ook ladenkasten zijn uitermate geschikt om veel stukken stofvrij op te bergen en makkelijk terug te vinden. De keuze hangt natuurlijk af van je eigen voorkeur, je woonomstandigheden en budget. Maar zorg er in ieder geval voor dat je verzameling toegankelijk is en niet weggestopt is in onhandige dozen in de schuur of op zolder. Dat is zonde! Bovendien zijn sommige stukken gevoelig voor licht, vocht of wisselende temperaturen. 

Nu ik deze tips zo met jullie deel bedenk ik me dat er eigenlijk zoveel te vertellen is over het registreren, ordenen opbergen en presenteren van je verzameling dat ik daar ook maar een aparte aflevering over moet maken. 

Tot slot

Het is voor iedereen denk ik wel duidelijk geworden dat verzamelen van mineralen en edelstenen op heel veel verschillende manieren heel leuk kan zijn, maar ook verschillende uitdagingen kent. Er zijn zoveel factoren die een steen bijzonder kunnen maken in de ogen van een liefhebber dat een verzameling eigenlijk nooit compleet zal zijn. Het kan daarom lastig zijn om een verzameling te beperken, ongeacht welke focus je kiest, omdat elke steen uniek is. Je zult regelmatig de vraag krijgen waarom je nog een stuk van dezelfde soort wilt toevoegen. De variëteit binnen elke mineraalsoort is echter eindeloos, waardoor geen enkel stuk hetzelfde is. Maar alleen jij kan bepalen welk stuk in je verzameling komt. 

Overweeg daarbij toch een focus voor je verzameling en wees bereid om soms te ‘ontzamelen’. Dit zal de kwaliteit van je collectie zeker verhogen en daarmee maak je ook ruimte voor nieuwe, mooiere en betere, aanwinsten. Jouw ‘ontzameling’ kan bovendien weer opgenomen worden in de verzameling van een andere liefhebber.  

Ik heb je in deze podcast hopelijk wat handvatten en inspiratie gegeven over de verschillende manieren van verzamelen van mineralen en edelstenen. Zoals ik al heb aangegeven is er geen goed of fout als het gaat om verzamelen. Welke keuzes je ook maakt: alles is prima zolang het bij jou past. Sommige liefhebbers verzamelen nu één keer alles wat op hun pad komt en dat is ok. Maar wanneer je toch een focus wil aanbrengen, je verzameling wil uitbreiden of verbeteren doe dan je voordeel met de informatie uit deze podcast. 

Blijf nieuwsgierig, blijf verzamelen, en blijf ook genieten van de verhalen achter de stenen die we verzamelen. Gaandeweg de opname van deze aflevering heb ik in ieder geval vastgesteld dat er nog heel veel aspecten van het verzamelen een eigen aflevering verdienen dus abonneer je op deze podcast om niks te missen.