Typische geodes

Mineralen herkennen of determineren we bij voorkeur aan eigenschappen die we kunnen vaststellen of meten, zoals kristalvorm, hardheid, splijting, enzovoort. Een vindplaats geeft ons vaak wel veel informatie over welke mineralen op die plek voorkomen, maar is doorgaans niet iets dat je kunt waarnemen aan een steen. Een locatie waar de steen gevonden is verkleint wel het aantal mogelijke opties van een onbekend mineraal van die vindplaats. Soms echter is de verschijningsvorm van een bepaald mineraal of een combinatie van mineralen zo typisch dat we aan een stuk wél kunnen zien waar het vandaan komt.

Mineralen (of verschijningsvormen daarvan) die heel typisch zijn voor een bepaalde vindplaats krijgen vaak ook een lokale naam of een naam die ook refereert aan die vindplaats. Dat zien we onder anderen bij geodes die bijvoorbeeld gevuld kunnen zijn met kwarts, chalcedoon en/of agaat. Een recente discussie op sociale media over het gebruik van dergelijke lokale namen voor verschillende geodes was voor mij aanleiding om dit artikel erover te schrijven. 

Wat is een geode eigenlijk?

Geodes zijn holle, vaak ronde, ruimtes in gesteenten gevuld met mineralen. Ze worden meestal gevormd wanneer luchtbellen in vulkanisch gesteente holtes vormen. Na verloop van tijd, wanneer mineraalrijk water in het gesteente sijpelt, worden mineralen in lagen afgezet aan de zijkanten van deze holtes. Dat kan bijvoorbeeld microkristallijne chalcedoon zijn, of de gebande variëteit agaat, maar er kunnen ook zichtbare kristallen van kwarts of andere mineralen gevormd worden. Het bekendst zijn denk ik wel de amethist geodes uit Brazilië, die vaak juist niet rond maar ‘kathedraal’-vormig zijn. Soms zijn de holtes ook helemaal opgevuld en zijn ze dus massief als ze geopend worden. De bekende agaat schijven zijn feitelijk plakjes van een dergelijke volledig opgevulde holte. 

Een aantal bekende voorbeelden

Wanneer je ernaar gaat zoeken blijken er best veel verschillende geodes op de markt te zijn met lokale namen of handelsnamen. Ik bespreek er hierna een vijftal. 

Puma agaat of geode

Geodes met chalcedoon, agaat en/of kwarts gevonden in de Puma Agate Beds in de Mendoza Provincie in Argentinië worden Puma geodes of Puma agaten genoemd. Dat gebied is zo genoemd in verband met sporen van poema’s die daar ook ooit gevonden zijn. De agaat van deze locatie kan fraaie rode en gele kleuren laten zien, maar heel typisch voor alle Puma geodes is de groene fluorescentie onder korte golf UV. 

Red Fox Agaat

Ook uit Argentinië, maar dan uit Patagonië, komt de zogenaamde Red Fox Agate, ook wel Crater Agate genoemd. De agaat staat bij de lokale bevolking overigens bekend als Orellanita, naar de naam van de eigenaar van de ranch waar het gevonden wordt. Een zeldzame en prachtige agaatvariëteit die wordt gekenmerkt door zijn levendige oranjerode kleur, die lijkt op de vacht van een rode vos. Heel typisch is de bolvormige (botryoïdale) chalcedoon aan de binnenkant die zijn rode kleur dankt aan insluitsels van hematiet, een ijzermineraal. De buitenrand bestaat meestal uit een donkere grijsblauwe chalcedoon, die, net als bij de Puma agaat, ook groen fluoresceert onder korte golf UV. Red Fox Agate werd voor het eerst gevonden in 1997 in een kleine afzetting op ongeveer 10 kilometer ten noordwesten van het stadje Las Plumas in de provincie Chubut in Argentinië. Het lijkt erop dat de vindplaats tegenwoordig niets nieuws meer oplevert, mooie exemplaren zijn steeds moeilijker te verkrijgen.  

Las Choyas “kokosnoot” geodes

De geodes van Las Choyas, vaak kokosnoot geodes genoemd, zijn misschien wel de meest bekende geodes die je kan kopen om ter plekke op een beurs of in een winkel te laten kraken. Deze ‘bollen’ worden gedolven op een diepte van 100 tot 200 meter bij Las Choyas in de buurt van Aldama Municipality in Chihuahua, Mexico. Er worden schachten geboord tot in de witte verweerde tuflagen die de geodes bevat en vervolgens worden er tunnels gegraven om de geodes eruit te halen.

De geodes hebben meestal een diameter van ongeveer 5-15 cm en kunnen verschillende mineralen en kristallen bevatten. De meeste holle geodes bevatten een verscheidenheid aan kwarts, variërend van heldere kwarts tot rookkwarts en de zeldzamere amethist. Ook secundaire mineralen, zoals calciet, goethiet en hematiet, kunnen aanwezig zijn in sommige geodes. Heel typerend bij veel van deze geodes is de bruine rand van sideriet. 

Dugway geodes

Deze geodes komen uit wat bekend staat als de Dugway Geode Beds in het westen van Utah, Verenigde Staten. Ongeveer 6 tot 8 miljoen jaar geleden zette vulkanische activiteit in het gebied rhyoliet af (een extrusief magmatisch gesteente), met holten waarin zich kristallen konden vormen. Ongeveer 32.000 tot 14.000 duizend jaar geleden werden de geodes uit het rhyoliet geërodeerd door de golfslag van een groot meer dat een groot deel van het westen van Utah bedekte (Lake Bonneville). Deze geodes werden vervolgens afgezet in de sedimenten van het meer. Deze oude meersedimenten staan nu bekend als de Dugway Geode Beds. Het meest voorkomende mineraal in deze geodes is blauwgrijze chalcedoon met heldere kwarts, hoewel amethist ook voor kan komen. De geodes zijn over het algemeen relatief klein, gemiddeld ongeveer zo groot als een honkbal, maar er zijn ook zeldzame exemplaren met een doorsnede van een meter. Net als de eerder beschreven geodes uit Argentinië vertonen ook de Dugway geodes groene fluorescentie onder korte golf UV, te danken aan uranylzouten in de chalcedoon. 

Ocos of Ochos Occos geodes

Als laatste voorbeeld Braziliaanse geodes die momenteel ruimschoots aanwezig zijn op de markt. We zien ze vooral aangeboden worden als kleine ‘paartjes’ van twee helften en als sleutelhangers. Deze geodes met heel typische kenmerken komen van de Oco geode deposits (Ocho), bij Três Pinheiros, Fontoura Xavier, in Rio Grande do Sul, Brazilië.

Sommige bronnen vermelden dat deze geodes zijn vernoemd naar de Orinoco rivier, maar dat is onjuist. De rivier ontspringt weliswaar aan de grens met Brazilië, maar loopt verder naar noordoost in Venezuela. De vindplaats van de geodes ligt in het zuiden van Brazilië, in Rio Grande do Sul. Het is daarom meer waarschijnlijk dat de naam afgeleid is van het Portugese woord oca of oco voor “hol”.

Ocos geodes werden zo’n 130 miljoen jaar geleden gevormd in basalt. In de loop der jaren zijn de basalten verweerd en zijn de kleine geodes achtergebleven in wat nu cascalho wordt genoemd, een donker roodbruine grond in de Serra Geral Formatie. Ocos worden voornamelijk gevonden bij het ploegen van de grond door boeren in de 900 meter hoge regionen van de Tres Pinheiros (Drie Pijnbomen). De gevonden Ocos worden vervolgens in jute zakken of emmers te paard of door pakezels naar de stad Soledade gebracht om te worden gezaagd en gepolijst.

Deze geodes zijn heel goed te herkennen aan een relatief dunne buitenkant van chalcedoon die vaak een touwachtig, kronkelig uiterlijk heeft. De grootte van de Ocos is meestal klein (3-8 cm). Geslepen vertonen de Ocos laagjes van heldere kwarts of zelden amethist op grijze, bruine of zwarte chalcedoon met een structuur van typische witte golven, vlammen of veertjes. De Ocos worden daarom ook wel cloud of feather agategenoemd. Veel Ocos hebben daarnaast ook insluitsels in de kwarts, waaronder goethiet. De geodes met de heel dunne buitenkant, “casa fina” genoemd, worden vaak voor een hogere prijs verkocht, maar vertonen minder van de beroemde golvende of vlamachtige patronen op de rand. 

Dit artikel verscheen eerder in mijn Nieuwsbrief Steengoede Post in april 2024.

Ontdek elke maand de wereld van mineralen en edelstenen en schrijf je in voor mijn nieuwsbrief! Ontvang updates over nieuwe activiteiten, leer fascinerende feiten, lees de nieuwste analyses en geniet van uitgebreide diepgaande verhalen.