Podcast 009: Wanneer spreken we van een edelsteen? In gesprek met Henk Rijneveld

In deze aflevering van de Stapel van Stenen Community Podcast gaat Rolf Egberink in gesprek met edelsteenkundige Henk Rijneveld FGA over de vraag: Wanneer spreken we nu eigenlijk van een edelsteen? We duiken in de verschillende definities vanuit de mineralogie en gemmologie en bespreken waarom hier zoveel verwarring over bestaat.

Is het altijd een mineraal? Wat doen we met gesteenten, fossielen, parels of zelfs synthetisch materiaal? En hoe zit het met de term ‘halfedelsteen’? We brengen nuances aan, vergelijken historische en moderne inzichten en verkennen de impact van deze definities op verzamelaars, verkopers en liefhebbers van edelstenen en mineralen.

Mis deze boeiende aflevering niet en krijg meer begrip voor de verschillende zienswijzen binnen de wereld van mineralen en edelstenen!

Wil je meer van dit soort verhalen horen over de interessante wereld van stenen? Abonneer je dan op deze podcast en sluit je aan bij de community van Stapel van Stenen.

Samenvatting podcast en bronnen

Historische achtergrond van de term ‘edelsteen’

• Oudheid: Al in de klassieke oudheid werd onderscheid gemaakt tussen ‘gewone’ stenen en edelstenen.
• Plinius de Oudere (1e eeuw n.Chr.): Beschreef in het boek 36 van de Naturalis Historia stenen en marmers en in boek 37 edelstenen, inclusief barnsteen en parels. Hier vind je een Engelse vertaling van de Naturalis Historia.
• 18^e en 19^e eeuw: Mineralogie en gemmologie lopen uit elkaar qua definities. Mineralogen richtten zich op chemische en fysische eigenschappen, terwijl gemmologen zich bezighielden met esthetiek en bruikbaarheid in sieraden.
• Nu: Geen eenduidige definitie die door alle disciplines gehanteerd wordt.

Wat zeggen mineralogie en gemmologie over de definitie van een edelsteen?

• Mineralogie: Strikte definitie, waarbij een edelsteen een mineraal moet zijn en een aantal bijzondere eigenschappen heeft zoals hardheid (>7/8 Mohs), zeldzaamheid en schoonheid. In verband met de definitie van een mineraal vallen organische materialen zoals barnsteen en parels, gesteenten zoals lapis lazuli, en door de mens gemaakte stenen hierbuiten.
  • Vereenvoudigde definitie van een mineraal (Nickel, 1995): Een mineraal is een element of een chemische verbinding dat normaal gesproken kristallijn is en gevormd is als gevolg van geologische processen.
• Gemmologie: Ruimere definitie, waarin niet alleen mineralen, maar ook organische materialen zoals barnsteen, koraal en parels als edelsteen worden beschouwd, net als natuurlijke stenen die fraai genoeg zijn om te bewerken en in sieraden te verwerken, zoals lapis lazuli of obsidiaan. Beschouwen we de steen als edelsteen? Hardheid (duurzaamheid), zeldzaamheid en cultureel gebruik spelen zeker een rol.
  • Definitie CIBJO: Natuurlijk anorganisch, organisch of biogeen materiaal dat volledig door de natuur is gevormd zonder tussenkomst van de mens. Edelstenen worden meestal gebruikt in juwelen of kunstvoorwerpen vanwege een combinatie van eigenschappen die ze schoonheid, zeldzaamheid en relatieve duurzaamheid verlenen.

Bronnen voor meer achtergrondinformatie:

• Lijst van officiële geregistreerde mineralen op de website van de International Mineralogical Association (IMA)
• Historisch boek: o.a. “Taschenbuch der Edelsteinkunde fur Mineralogen” (1834), barnsteen en natuurlijk (vulkanisch) glas ingedeeld bij edelstenen, hier vind je een pdf van dit boek
• CIBJO The Gemstone Book en andere BlueBooks (diamant, parels, enz.)

‘Halfedelstenen’ en ‘sierstenen’

• De term halfedelsteen (semi-precious stone) werd historisch gebruikt om zachtere en minder zeldzame edelstenen te onderscheiden van de Big Four (diamant, robijn, saffier, smaragd). Geen duidelijke grenzen aan de definitie, vooral op basis commerciële prikkels.
• Sinds 1967 is de term halfedelsteen officieel verlaten, maar wordt in de handel en in populaire boeken en op websites nog steeds gebruikt. Soms wordt hiervoor in de plaats de term ‘siersteen’ gebruikt, maar ook hiervan is de definitie niet duidelijk.
• Vermijd gebruik van de termen ‘halfedelsteen’ en ‘siersteen’, blijft over: edelstenen en stenen. Benoemd vooral wat het materiaal is, waarbij de wetenschappelijke naam en/of handelsnaam gebruikt kan worden. De explosie aan fantasienamen en handelsnamen zorgen helaas voor extra verwarring.

Bronnen voor meer achtergrondinformatie:

• Historische bron over Big 4/5: “A Book of Precious Stones” (1909), blz. 9, een pdf van het boek vind je hier
• Overzicht van commerciële en wetenschappelijke benamingen in de ‘Belazeriet of niet?-bibliotheek’

Kunstmatige materialen, edelsteen of niet?

• Synthetische ‘edelstenen’: Materialen zoals synthetische robijn of spinel, die chemisch identiek zijn aan natuurlijke varianten. Door ontstaan via menselijk ingrijpen géén mineraal en eigenlijk ook géén edelsteen.
• Kunstmatige producten: Door de mens gemaakte stenen zonder natuurlijke tegenhanger, bijvoorbeeld Swedish Blue (slakglas) of gletsjeriet (industrieel bijproduct). Worden wel als edelsteen aangeboden, maar zijn dat feitelijk niet, eerder een kunststeen met een eigen identiteit.

Bronnen voor meer achtergrondinformatie:

• Artikel over gletsjeriet, een kunstmatig product, op de website van Henk Rijneveld

Gesteenten, edelsteen of niet?

• Materialen zoals lapis lazuli en kiwi jaspis worden commercieel als edelsteen verkocht, maar zijn technisch gezien gesteenten en geen mineralen. Lapis lazuli wordt historisch gezien wel beschouwd als een edelsteen, van kiwi jaspis (een graniet) valt dat te betwijfelen.
• Historische betekenis van ‘jaspis’: De naam wordt historisch gebruikt voor allerlei ondoorzichtige, gevlekte stenen waarbij de naamgeving tegenwoordig niet zo nauw genomen wordt.
• Ook bij ‘graniet’ of andere gesteenten zijn aspecten zoals schoonheid en kwaliteit van de bewerking van invloed op of je dit een edelsteen zou willen noemen.

Bronnen voor meer achtergrondinformatie:

• Podcast aflevering over jaspis

Praktische implicaties voor verzamelaars en verkopers

• Discussie over de definitie van wat we onder een edelsteen verstaan is al lang gaande en zal nog wel blijven voortbestaan. Nuances in de discussie zijn wenselijk en mineralogie en gemmologie kunnen aanvullend zijn aan elkaar.
• Benoem vooral het materiaal (de steen) op de juiste manier, waarbij de wetenschappelijke naam en/of handelsnaam gebruikt kan worden, en wees transparant over herkomst en behandeling. Gebruik de bestaande richtlijnen van IMA en CIBJO.
• Denk logisch na en wees kritisch over wat als edelsteen wordt verkocht. Zou het materiaal voor een sieraad of siervoorwerp worden gebruikt?
• Edelstenen moeten ‘voelbaar’ zijn: Hoewel wetenschappelijke definities belangrijk zijn, speelt esthetiek en emotionele waarde ook een rol in hoe we edelstenen waarderen.

Heb je vragen of opmerkingen? Plaats ze onder dit bericht of in de Stapel van Stenen community!

Lees ook meer verhalen over edelstenen van Henk Rijneveld FGA op zijn website.