Analyse: Nuummiet

Groenlandse Nuummiet en lookalikes​

Wanneer je online of op een mineralenbeurs op zoek gaat naar ‘nuummiet’ vind je stenen met verschillende uiterlijkheden voor zeer uiteenlopende prijzen. Naast kostbare trommelstenen en sieraden van ‘echte Groenlandse nuummiet’ vond ik ook stenen die voor een zacht prijsje verkocht worden als Chinese of Indiase nuummiet, in het Engels ook wel onder de namen coppernite of copperlite. Recent kwamen ook de namen Star Galaxy Gold steen en Star Galaxy Graniet voorbij als commerciële namen voor ‘Indiase nuummiet’. Helaas kwam ik ook dure stenen tegen met het uiterlijk van de Chinese of Indiase nuummiet, maar met vermelde herkomst Groenland. Daarbij rijst dan natuurlijk de vraag of dit allemaal wel (echte Groenlandse) nuummiet is.

In dit artikel beschrijf ik wat nuummiet is, welke lookalikes er op de markt zijn en hoe je echte nuummiet kan herkennen. 

Wat is Groenlandse nuummiet?

Nuummiet is een onofficiële naam voor een donker metamorf gesteente met langwerpige, goudkleurig tot blauw iriserende kristallen. Deze kristallen bestaan uit afwisselende lamellen van anthophylliet en gedriet, twee mineralen uit de groep van de ortho-amfibolen. Het uiterlijk wordt ook wel eens omschreven als een soort ‘gouden meteorenregen’, de kristallen hebben meestal een oriëntatie in een bepaalde richting. 

Voorbeeld van ‘gouden meteorenregen’ uiterlijk van Groenlandse nuummiet (foto Mindat: © Kuno Stoeckli).

Het gesteente is in 1982 (her)ontdekt door geoloog Peter W. Uitterdijk Appel in de omgeving van Nuuk, Groenland. Hij noemde het ‘nuummiet’ wat in het Groenlands ‘van Nuuk’ betekent. Nuummiet wordt gevonden op slechts acht plaatsen binnen een straal van 50 km van Nuuk, allemaal in ortho-amfibolietische lenzen in kwartsgneis. De Groenlandse regering heeft de onderneming Nuummite Nuuk A/S, die volledig in handen is van de gemeenschap van Nuuk, een exploratieconcessie voor nuummiet in het Nuuk-gebied verleend, alsmede toestemming om nuummiet-sieraden te vervaardigen en te verkopen. 

Echte nuummiet van Groenland is dus zeldzaam en kostbaar en zoals dat dan wel vaker gaat, worden imitaties of goedkoper gelijkend materiaal van andere vindplaatsen verkocht onder dezelfde naam. Dat is helaas ook het geval met nuummiet. 

Chinese en Indiase lookalikes

De stenen uit China of India lijken erg veel op elkaar en ook wel enigszins op de Groenlandse nuummiet, maar missen overduidelijk de langwerpige goudkleurig tot blauw iriserende kristallen. Het is een donkergrijs tot bruinzwarte steen met zwarte hoekige kristallen en kristallen met een ‘koperachtige’ flash. De structuur is die van een magmatisch gesteente, er is namelijk geen oriëntatie in de korrels zichtbaar zoals wel duidelijk het geval is bij de metamorfe nuummiet. Groenlandse nuummiet is sterk magnetisch, deze varianten niet tot zwak. Met korte golf UV (SW 255 nm) verkleurt bovendien de matrix dieprood, bij Groenlandse nuummiet niet. Bij nader bestuderen betreft het hier dus al overduidelijk een ander gesteente, maar om erachter te komen wat dit materiaal dan precies is liet ik een analyse doen in een laboratorium.

Door middel van EDX- en Raman spectroscopie en röntgendiffractie (XRD) is vastgesteld dat de grijsbruine matrix bestaat uit de mineralen anorthiet en albiet (beide een soort plagioklaas veldspaat) en de zwarte kristallen uit enstatiet (een mineraal uit de pyroxeen groep). Een totaal andere samenstelling dus dan echte Groenlandse nuummiet en het gaat hier dus inderdaad om een Chinese of Indiase nuummiet lookalike. Hoewel er dus ook wel degelijk belangrijke verschillen in uiterlijk waar te nemen zijn.

Op basis van de mineraalinhoud en de textuur is het een gabbro gesteente. Op basis daarvan ben ik nog eens gaan zoeken in de natuursteen standaard en vond daar een gabbro gesteente uit Ongole, India dat nagenoeg identiek is aan deze Chinese/Indiase nuummiet, met dezelfde koperachtige flash in de enstatietkristallen. In de natuursteenhandel op de markt onder de handelsnaam Star Galaxy (Gold). Wellicht heeft iemand bedacht om er naast tegels en aanrechtbladen ook trommelstenen, sieraden en figuren van te gaan verkopen.

Het is niet onwaarschijnlijk dat de Nederlandse verkopers die voor de lookalikes nu de naam Star Galaxy Gold / Graniet gebruiken dit hebben overgenomen uit de eerdere analyse op deze website of mijn boek ‘Belazeriet of niet?’. Dat zou natuurlijk mooi zijn en het gebruik van die naam is ook begrijpelijk en in lijn met naamgeving in de natuursteenhandel. Het is ook correcter dan ‘nuummiet’. Maar helaas wordt daarnaast de aanduiding ‘Indiase nuummiet’ nog steeds door veel verkopers als synoniem gebruikt en dat is misleidend, de samenstelling en eigenschappen zijn immers totaal anders dan nuummiet.  

Hoe moeten we deze lookalikes dan wel noemen in de handel? Hoewel ik natuurlijk voorstander ben van een zuivere geologische naamgeving snap ik dat een pakkende commerciële naam meer draagvlak heeft. Gabbro, bestaand uit anorthiet, albiet en enstatiet klinkt niet sexy en daar zoekt niemand op. Wanneer in de beschrijving goed uitgelegd wordt welke mineralen erin zitten lijkt me Star Galaxy (Gold) steen een prima commerciële naam, zonder gebruik van de benaming ‘nuummiet’ en wel met de juiste herkomst dan uiteraard. 

Nuummiet uit Finland?

Zoals ik hiervoor beschreven heb is de naam nuummiet gegeven aan een specifiek gesteente afkomstig uit Groenland. Echter werd er op verschillende plekken melding gemaakt van nuummiet uit Finland en in 2023 heb ik hiervan een stukje gekocht om nader te bestuderen. Zou dit wel echte nuummiet zijn of is hier ook sprake van een lookalike?

Het betrof een ruw stukje donker grijsgroen gesteente bestaand uit verschillende mineralen, voornamelijk dunne langwerpige kristallen in waaiervorm. Op basis van de opgegeven herkomst uit Finland en de uiterlijke kenmerken (met name het ontbreken van langwerpige goudkleurig/blauw iriserende kristallen) was het vermoeden dat het hier niet gaat om nuummiet. Uiteraard is het mogelijk dat er ook buiten Groenland een gesteente gevonden wordt met vergelijkbare samenstelling en uiterlijk als de Groenlandse nuummiet, maar na de ervaring met de Chinese en Indiase lookalike was ik sceptisch. 

Op de website Mindat.org wordt er wel een locatie genoemd voor nuummiet in Finland, namelijk Kainuanmäki, Paltamo, Kainuu, Finland. Van het materiaal van deze locatie zijn op Mindat helaas geen foto’s beschikbaar. In het online boek ‘Gemstones of Finland’ (Geological Survey of Finland, 2017) wordt Finse nuummiet uitgebreid beschreven en hierbij staan wel afbeeldingen. Zowel uiterlijk als samenstelling komen overeen met de Groenlandse nuummiet, er kan dus wel degelijk vergelijkbaar gesteente uit Finland komen! Maar mijn stuk lijkt totaal niet op de afbeeldingen van de Finse nuummiet, tijd dus voor het nader bestuderen van de eigenschappen. 

Het uiterlijk van het geanalyseerde ruwe gesteente komt dus niet overeen met nuummiet van Groenland of Finland, maar mogelijk dat na slijpen wel iriserende kristallen zichtbaar worden. De kristalvorm, de perfecte splijting en de hardheid (5-6) van de waaiervormige prisma’s passen wel bij amfibolen zoals in nuummiet zitten, maar op basis van mijn eigen observaties en metingen kon ik geen uitsluitsel geven over de exacte samenstelling van de steen. Wat wel opviel was het verschil in magnetisme: de Groenlandse nuummiet is sterk magnetisch, de bestudeerde Finse steen helemaal niet. Maar waarschijnlijk wordt het magnetisme van de Groenlandse nuummiet door aanwezigheid van een erts-mineraal zoals magnetiet veroorzaakt dat mogelijk niet in deze steen uit Finland zit. 

Op basis van EDX-analyse en Raman spectroscopie kon vastgesteld worden dat de mineralen in het geanalyseerde monster behoren tot de groep van de magnesium-ijzer-mangaan amfibolen binnen de amfibool-supergroep, maar de analyse van de samenstelling van het gesteente was niet sluitend. Waarschijnlijk bestaat het uit cummingtoniet-gruneriet, maar om de exacte mineralen te identificeren zijn nog aanvullende analyses nodig. De mineralen waar het gesteente uit bestaat behoren dus wel tot dezelfde groep van amfibolen waar ook anthofylliet en gedriet (de bestanddelen van nuummiet) toe behoren, maar of het inderdaad dezelfde bestanddelen zijn blijft onzeker. Het uiterlijk komt in ieder geval in ruwe vorm niet overeen. 

Dus ja, er bestaat wel degelijk een aan Groenlandse nuummiet verwant gesteente uit Finland, dat ook door de Finse geologische dienst Finse nuummiet genoemd wordt. Helaas is het geanalyseerde stuk daar geen overtuigend voorbeeld van. Nuummiet is geliefd en kostbaar, gebruik van de naam voor dit materiaal dat er anders uitziet dan het Groenlandse materiaal zonder sluitend bewijs is verwarrend en wordt afgeraden. Aangezien dit materiaal in ruwe vorm er ook echt anders uitziet is ook de naam ‘nuummiet-lookalike’ of ‘Finse nuummiet’ niet passend.

Hoe kan ik zien of mijn nuummiet echt is?

• Het belangrijkste kenmerk van echte nuummiet is het uiterlijk met langwerpige goudkleurig tot blauw iriserende kristallen in een donkergrijze matrix. Dat zien we zowel bij de nuummiet uit Groenland als die uit Finland. De Chinese en Indiase lookalikes hebben hoekige donkere kristallen en kristallen met koperkleurige ‘flash’.
• De langwerpige kristallen in echte nuummiet hebben meestal een oriëntatie in een bepaalde richting. De vierkante koperkleurige kristallen in de Chinese en Indiase lookalike hebben dat niet en bevinden zich willekeurig in de steen.
• Groenlandse nuummiet is sterk magnetisch, de Chinese en Indiase lookalike niet tot zwak.
• De Chinese en Indiase lookalike reageert op korte golf UV (SW UV 256 nm), de matrix van veldspaat kleurt dan dieprood. Groenlandse nuummiet reageert niet op UV.

Een korte samenvatting van een eerdere versie van deze analyse (2021) is opgenomen in mijn boek ‘Belazeriet of niet?’, waarin je nog meer van dit soort analyses aantreft. Deze analyses werden mede mogelijk gemaakt door donaties via GoFundMe en verschillende verkopers die de onderzochte stenen beschikbaar stelden.