Fascinerend Larvikiet: Noorwegens nationale steen

Larvikiet, in 2008 uitgeroepen tot de nationale steen van Noorwegen, staat bekend om zijn unieke uiterlijk met wisselende kleuren en lichteffecten wanneer gepolijst. Deze eigenschappen maakten de steen al lange tijd populair voor gebruik als gevelbekleding, aanrechtbladen en als grafstenen. Tegenwoordig zien we ook veel geslepen objecten zoals bollen en torens van larvikiet op de markt. Wetenschappers zijn vooral gefascineerd door de optische fenomenen, de samenstelling en de geologische geschiedenis van de steen.

Larvikiet is ook nog altijd één van mijn favoriete gesteenten, niet op de laatste plaats omdat ik het zelf verzameld heb op de plek waar het vandaan komt: Larvik in Noorwegen. Dit artikel is een samenvatting van een uitgebreid artikel over larvikiet dat ik in 2015 schreef samen met Peter Venema in het themanummer over ‘Bouwen met natuursteen‘, een gezamenlijke uitgave van de geologische verenigingen. Een pdf van het volledige artikel vind je onderaan deze pagina.

Uiterlijk en weerschijn

Larvikiet bestaat voornamelijk uit blauwgrijze, grijze of grijsbruine veldspaatkristallen met een karakteristieke vorm. Gepolijst, vertoont het een prachtige blauwe, bronzen of zilveren glans. Deze weerschijn, ook wel iriseren of Schiller-effect genoemd, ontstaat door de manier waarop licht breekt in de fijne structuren binnen de steen, vergelijkbaar met olie op water of parelmoer.

Door die weerschijn of ‘flash’ wordt larvikiet wel eens verward met labradoriet of maansteen. Op zich niet zo gek want het is er aan verwant, maar het is echt iets anders. Helaas zien we hierdoor ook dat larvikiet in winkels en webshops soms aangeboden wordt onder misleidende commerciële namen zoals ‘blauwe Noorse maansteen‘, ‘grijze maansteen‘ en ‘Elohim labradoriet‘. Larvikiet is goedkoper dan maansteen en labradoriet, maar kan beter en duurder verkocht worden onder die naam. In de natuursteenhandel bestaan er overigens nog een heel aantal namen voor dit gesteente en de verschillende variëteiten, onder anderen ‘Labrador‘ en ‘Blue Pearl Granite‘. Ook in oude mineralogie of geologie boeken kom je dit materiaal nog wel eens tegen onder de naam ‘blauwe graniet’.

Samenstelling en ontstaan

Larvikiet is een grofkorrelig kristallijn stollingsgesteente, net als graniet ontstaan diep onder het aardoppervlak. Het gesteente bestaat grotendeels uit grove veldspaatkristallen van verschillende samenstelling (alkaliveldspaat en plagioklaas). Verspreid in de veldspaatmassa liggen opeenhopingen van donkere mineralen, zoals magnetiet, titaan-augiet, biotiet (lepidomelaan) en hoornblende. Er kan een beetje kwarts of nefelien aanwezig zijn en eventueel wat olivijn.

Afhankelijk van de exacte verhouding tussen de verschillende veldspaten wordt larvikiet geclassificeerd als alkalisyeniet, een syeniet of een monzoniet. Wetenschappers zijn het daar ook nog niet over eens, dus laten wij als liefhebbers deze discussie maar voor wat het is.

Het gesteente ontstond ongeveer 300 miljoen jaar geleden tijdens de vorming van de Oslo-slenk. De unieke samenstelling van het magma zorgde voor de bijzondere kenmerken van larvikiet en de verschillende subtypen.

Historie en toepassingen

Larvikiet is vernoemd naar het Noorse plaatsje Larvik en werd voor het eerst wetenschappelijk beschreven in 1794. De commerciële winning begon in 1884 en groeide uit tot een belangrijke industrie. Tegenwoordig exporteert Noorwegen larvikiet wereldwijd, met grote steengroeven beheerd door bedrijven als Lundhs.

Hoewel larvikiet regelmatig wordt gebruikt in gebouwen en grafstenen, is het een vrij zeldzaam gesteente. Het behoort tot de alkalische dieptegesteenten, die wereldwijd slechts 0,17% van het aardoppervlak beslaan. Larvikiet wordt ook in Nederland toegepast, vooral in gevels in architectonische stijlen zoals Art Nouveau. Ook voor grafstenen wordt larvikiet veel gebruikt en we komen het soms tegen op het strand of als dijkverzwaring. In Nederland vinden we overigens ook zwerfstenen van larvikiet, tijdens de IJstijd door gletsjers van Noorwegen naar het noorden van Nederland getransporteerd.

Aantrekkelijke steen

Larvikiet is niet alleen een visueel aantrekkelijke steen maar ook een geologisch en historisch fascinerend materiaal. De veelzijdigheid en zeldzaamheid maken het een waardevol exportproduct voor Noorwegen en een geliefd materiaal voor uiteenlopende toepassingen wereldwijd en verzamelaars en liefhebbers van bijzondere stenen!

Lees het volledige artikel in de bijgevoegde PDF voor meer gedetailleerde informatie.