Over de waarde van ontzamelen

Voor de tiende aflevering van de Stapel van Stenen community podcast ging ik in gesprek met Ed Richard over een onderwerp dat weinig besproken wordt, maar vroeg of laat relevant wordt voor elke liefhebber: ‘ontzamelen’ – het tegenovergestelde van verzamelen. Oftewel: het bewust en doordacht afbouwen, overdragen of opruimen van je verzameling. In dit artikel vind je een samenvatting van ons gesprek met concrete praktische tips. Luister de volledige aflevering hier.

Elke verzamelaar komt namelijk op een punt waarop hij of zij zich afvraagt: hoe nu verder met mijn collectie? In een eerdere aflevering van mijn podcast vertelde ik al hoe leuk en interessant het verzamelen van mineralen en edelstenen is. Maar, een verzameling kan ook behoorlijk ruimte innemen en bovendien kunnen er allerlei redenen zijn om te gaan ontzamelen. Wat doe je bijvoorbeeld met je collectie als je interesses veranderen, je ouder wordt of kleiner gaat wonen?

We hebben het over het maken van keuzes, het opruimen van verzamelingen, het schenken, verkopen of herbestemmen van stukken én over de voordelen die het kan brengen. Een aflevering voor iedereen die verzamelt – of dat ooit heeft gedaan.

Waarom is ontzamelen belangrijk?

Veel verzamelaars hebben over de jaren heen een aanzienlijke collectie opgebouwd. Bij menig verzamelaar is er naast een collectie in een vitrine een hele voorraad opgeslagen in dozen op zolder, in de kelder of in kratten in de schuur. Soms lijkt er zelfs sprake van een lichte mate van ‘hoarding’. In tegenstelling tot het zorgvuldig opbouwen van een verzameling, ontbreekt het vaak aan een strategie voor het afbouwen ervan. Dat is jammer, want wie niet zelf ontzamelt, laat dat over aan nabestaanden – die meestal niet weten wat ze met de collectie aan moeten. Maar er zijn meer redenen om te ontzamelen.

Vier hoofdredenen om te ontzamelen

• Praktische overwegingen: Je hebt ruimtegebrek door een groeiende verzameling, of je staat voor een verhuizing naar een kleinere woning. Ook financiële omstandigheden kunnen aanleiding zijn om (een deel van) je collectie te verkopen.
• Verschuivende interesses: In de loop van de tijd kunnen je interesses veranderen. Misschien richt je je nu liever op een ander thema, of verdiep je je in een specifiek gebied. Zelf heb ik bijvoorbeeld ooit afscheid genomen van de meeste fossielen in mijn collectie.
• Focus op kwaliteit: Door kritisch te kijken naar je verzameling en minder relevante stukken af te stoten, blijft de kern over waar je écht waarde aan hecht. De opbrengst van verkochte stukken kun je bovendien investeren in nieuwe, meer passende aanwinsten.
• Regie houden over je collectie: Door nu al keuzes te maken over wat je met je collectie wilt, ontlast je je nabestaanden later – praktisch én emotioneel. Jij kent het verhaal achter je stukken en kunt ze met context en waardering overdragen, of vastleggen wat met je verzameling moet gebeuren als jij er niet meer bent.

Praktische tips voor verzamelaars

• Begin op tijd. Ontzamelen is geen eindfase, maar een wezenlijk onderdeel van het verzamelproces. Start bijvoorbeeld met overbodige dubbele of slecht gedocumenteerde stukken. Ook vroeg in je verzamelproces helpt een kritische selectie: welke stukken neem je mee uit een groeve, of welke verdienen écht een plek in je collectie? Een verhuizing is ook een perfecte gelegenheid om te beginnen met ontzamelen.
• Breng focus aan. Evalueer regelmatig wat je doel is met je verzameling. Wil je je richten op een specifieke vindplaats, mineraalgroep of kristalgrootte? Een duidelijke focus helpt niet alleen bij het selecteren, maar maakt je collectie ook overzichtelijker voor jezelf én voor latere overdracht. In de podcastaflevering over verzamelen vind je meer praktische tips over het opbouwen van een collectie.
• Documenteer zorgvuldig. Zorg dat elk stuk voorzien is van naam, vindplaats en indien bekend ook herkomst. Noteer waar mogelijk ook aankoopdatum en prijs, of een inschatting van de waarde. Dat verhoogt de verzamelwaarde én maakt overdracht naar anderen veel eenvoudiger.
• Leg je wensen vast. Bespreek je wensen rond je verzameling met familie of naasten. Leg deze ook schriftelijk vast – bijvoorbeeld in een codicil of document op een goed vindbare plek. Zo houd je zelf de regie, ook voor later.

Wat kun je doen met je collectie?

Op het moment dat je (een deel van) je verzameling wil afstoten, zijn er verschillende routes mogelijk. Wat het beste werkt, hangt af van de grootte van je collectie, je netwerk, je doelen en je persoonlijke voorkeur.

Je kunt bijvoorbeeld denken aan het schenken aan een museum of geologische vereniging. Dat vraagt wel voorbereiding: neem vooraf contact op met een instelling om te kijken of jouw collectie past binnen hun verzamelbeleid, en wat hun omgang is met schenkingen. Vind je het bijvoorbeeld acceptabel als delen worden afgestoten of verkocht? Het is in de praktijk vaak niet realistisch dat een museum een hele collectie als één geheel opneemt.

Een andere mogelijkheid is het overdragen aan een familielid, bekende of medeverzamelaar. Soms vormt dit een mooie symbolische overdracht van kennis en passie, zeker als je stukken persoonlijk kunt overdragen en het verhaal erbij kunt vertellen. In zekere zin begint daarmee ook weer een nieuwe verzameling. Bespreek altijd vooraf of de ander daadwerkelijk iets ziet in het ontvangen van (een deel van) jouw verzameling. Jouw passie hoeft niet automatisch gedeeld te worden door familie of bekenden. Open en eerlijk overleg voorkomt dat een stuk belandt bij iemand die zich er geen raad mee weet of zich verplicht voelt om het aan te nemen. Zo zorg je dat je verzameling op een plek terechtkomt waar het gewaardeerd wordt.

Ook (gedeeltelijke) verkoop is een optie. Sommige verzamelaars verkopen hun collectie als geheel aan een particulier of via een veiling, anderen kiezen juist voor het opsplitsen in deelcollecties – bijvoorbeeld per vindplaats, mineraalsoort of formaat – die vervolgens gericht verkocht of geschonken worden. Deze laatste aanpak blijkt voor veel mensen het meest werkbaar én bevredigend. Het behoudt samenhang in de stukken, maakt het overzichtelijker en laat toe om gericht te schenken of verkopen aan geïnteresseerden.

Tot slot kun je ook denken aan ruilen. Dat kan onderling met andere verzamelaars, maar ook met een verkoper – soms zelfs als een soort inruil waarbij je een minder stuk afstaat in ruil voor een exemplaar van betere kwaliteit.

Wat veel mensen ervaren is dat het actief ontzamelen, terwijl je nog leeft, juist ook plezier kan geven. Je houdt zelf de regie, kunt betekenis geven aan wat waarheen gaat, en de verhalen die je verzameling dragen meegeven aan een nieuwe verzamelaar. Je eigen afronding wordt zo het begin van iemands anders verzameling.

Tot slot

Ontzamelen is niet het einde van een hobby, maar een logisch onderdeel van verzamelen. Het geeft rust, overzicht en de mogelijkheid om je collectie met respect over te dragen aan anderen die er opnieuw van kunnen genieten. Zoals Ed het mooi samenvatte: “Wij zijn slechts tijdelijk eigenaar.”

Hulp bij ontzamelen?

Ontzamelen is soms emotioneel, vaak praktisch uitdagend, en zelden iets dat je in je eentje hoeft te doen. Of je nu als verzamelaar meer focus wilt aanbrengen of als nabestaande een collectie van een dierbare hebt ontvangen – weet dat je er niet alleen voor staat. Niet alle waarde van een verzameling is financieel: emotionele, educatieve en esthetische waarde spelen minstens zo’n grote rol. Neem daarom de tijd om te bepalen wat je wil behouden, verkopen of misschien schenken. Stapel van Stenen kan samen met andere experts of verkopers waar nodig helpen met het ordenen van de collectie, het inschatten van de waarde, het vinden van een passende bestemming of het opzetten van een doordachte verkoopstrategie. Samen zoeken zij graag met je naar een oplossing die past bij jou en bij de stukken zelf. Neem gerust contact op.