Ethische aspecten van rozenkwarts winning

Op maandag 10 februari 2025 heeft het consumentenprogramma Radar aandacht besteed aan de omstandigheden waaronder rozenkwarts in Madagaskar wordt gewonnen en bewerkt (je kan het item hier terugzien). Er werden onder andere ook verborgen camerabeelden getoond die op de mineralenbeurs in Rijswijk gemaakt zijn waarbij verkopers gevraagd werd naar de herkomst van hun rozenkwarts. De uitzending zorgde voor uiteenlopende reacties binnen de branche: voor sommigen was deze informatie nieuw, terwijl de meesten al bekend waren met de problematiek.

Dit artikel biedt een beknopt overzicht van de herkomst, arbeidsomstandigheden en duurzaamheid van deze populaire edelsteen, met een focus op Madagaskar en andere belangrijke vindplaatsen. Daarnaast wordt in dit artikel de nuance belicht van zowel de specifieke situatie in Madagaskar als de bredere context ten opzichte van de wereldwijde mijnbouwactiviteiten. Dit helpt om de complexe dynamiek van de sector beter te begrijpen en de impact van edelsteenwinning in perspectief te plaatsen.

Het originele artikel van 7 februari is op 16 februari 2025 geactualiseerd naar aanleiding van de discussie die de uitzending teweegbracht.

Export van rozenkwarts uit Madagaskar

Rozenkwarts is een populaire edelsteen die wereldwijd wordt gewonnen, met Madagaskar als een van de belangrijkste producenten. Specifieke gegevens over de exporthoeveelheden van rozenkwarts uit Madagaskar zijn beperkt beschikbaar. In 2023 bedroeg de totale exportwaarde van edelstenen uit Madagaskar ongeveer $159 miljoen, waarbij China de grootste afnemer was en Nederland op de 6^e plaats stond met $605.000. Hoewel rozenkwarts niet tot de top van exportproducten van Madagaskar behoort (dat zijn nog altijd textiel en landbouwproducten), is het wel een belangrijk product voor de lokale economie.

In Brazilië en India zijn exportcijfers voor rozenkwarts nog moeilijker te traceren, omdat het vaak wordt verhandeld als onderdeel van grotere edelsteen stromen. Namibië heeft relatief kleine hoeveelheden rozenkwarts productie, maar profiteert van betere reguleringen die de traceerbaarheid en verantwoorde handel bevorderen.

De winning en handel in rozenkwarts in Madagaskar brengen, net als veel andere grondstoffen, diverse ethische uitdagingen met zich mee. Denk hierbij aan arbeidsomstandigheden, milieu-impact en transparantie in de toeleveringsketen. Hoewel rozenkwarts in de Radar uitzending en de daaropvolgende discussie veel aandacht krijgt, is het belangrijk om dit in een bredere context te plaatsen. De edelstenen industrie vormt slechts een klein onderdeel van de totale mijnbouw in Madagaskar en wereldwijd. De impact van de winning van edelstenen is niet te vergelijken met de grootschalige ontginning van ertsen en andere grondstoffen die essentieel zijn voor de moderne technologie en de energietransitie.

Toch betekent dit niet dat we als liefhebbers en verkopers van edelstenen geen verantwoordelijkheid dragen. Bewustwording over de herkomst en de omstandigheden waaronder mineralen worden gewonnen, blijft essentieel. Door je te verdiepen in de herkomst van je stenen en transparante keuzes te maken, draag je bij aan een meer verantwoorde handel.

Arbeidsomstandigheden

In Madagaskar wordt de winning van rozenkwarts en andere edelstenen voornamelijk uitgevoerd door informele mijnwerkers, ook wel bekend als Artisanal and Small-Scale Mining (ASM). Deze kleinschalige operaties zijn vaak niet officieel geregistreerd en opereren zonder formele vergunningen of regulering. Hoewel exacte cijfers ontbreken, wordt een aanzienlijk deel van de edelsteenwinning in het land door deze informele mijnwerkers uitgevoerd. Zij werken vaak onder zware en onveilige omstandigheden, zonder toegang tot adequate veiligheidsuitrusting of gezondheidszorg, en ontvangen lage lonen. Daarnaast worden in sommige gevallen kinderen ingezet in de mijnen, wat leidt tot zorgen over kinderarbeid. Het ontbreken van regulering en toezicht bemoeilijkt de transparantie in de toeleveringsketen van deze edelstenen.

Naast de winning vindt deels ook bewerking van rozenkwarts plaats in Madagaskar, in werkplaatsen waar arbeiders de stenen zagen, slijpen en polijsten. Dit gebeurt vaak in slecht geventileerde ruimtes zonder adequate persoonlijke beschermingsmiddelen, wat leidt tot blootstelling aan fijn kwartsstof. Inademing van dit stof kan ernstige gezondheidsrisico’s met zich meebrengen, zoals silicose, een longziekte veroorzaakt door het inademen van kristallijn silica.

De lonen van mijnwerkers en edelsteenslijpers in Madagaskar liggen doorgaans tussen de $2 en $3 per dag. Dit lijkt extreem laag vanuit een westers perspectief, maar het is belangrijk om dit te plaatsen binnen de bredere sociaaleconomische context van Madagaskar. Ongeveer 90% van de bevolking leeft van minder dan $2 per dag, waardoor de lonen in de edelsteenindustrie in sommige gevallen net boven het nationale bestaansminimum liggen.

Madagaskar is sterk afhankelijk van landbouw, visserij en bosbouw, sectoren die meer dan 25% van het Bruto Binnenlands Product (BBP) vertegenwoordigen en waarin 80% van de bevolking werkzaam is. In veel van deze sectoren liggen de lonen op een vergelijkbaar of zelfs lager niveau dan in de mijnbouw. Hoewel de arbeidsomstandigheden in de edelsteenwinning vaak zwaar en onveilig zijn, kan de kans op een iets hoger inkomen vergeleken met andere sectoren voor sommige werkers een reden zijn om in deze industrie actief te blijven.

Deze situatie laat zien dat de discussie over lage lonen complex is: hoewel de lonen in de mijnbouw laag zijn, weerspiegelen ze deels de algemene economische omstandigheden van het land. Dit benadrukt het belang van structurele verbeteringen in de sector, zoals eerlijke handelsinitiatieven en investeringen in betere arbeidsomstandigheden.

In andere belangrijke rozenkwarts producerende landen zoals Brazilië, India en Namibië zijn de omstandigheden wisselend. Brazilië kent zowel grootschalige gereguleerde mijnen als kleinschalige ambachtelijke mijnbouw, waarbij de werkomstandigheden per regio sterk kunnen verschillen. In de afgelopen jaren zijn de arbeidsomstandigheden in Brazilië wel verbeterd, mede door stakingen van mijnwerkers die loonsverhogingen eisten, zoals in de amethistmijnen. India produceert rozenkwarts voornamelijk als bijproduct en heeft een minder zichtbare, maar soms vergelijkbaar problematische informele sector. Namibië beschikt over een beter gereguleerde mijnbouwsector met strengere arbeidsnormen, waardoor de omstandigheden er doorgaans beter zijn dan in Madagaskar en India.

Het is belangrijk om te erkennen dat de import van edelstenen uit deze landen ook kan bijdragen aan economische ontwikkeling en verbetering van arbeidsomstandigheden. Eerlijke handel en investeringen in lokale gemeenschappen kunnen leiden tot betere lonen en werkomstandigheden voor mijnwerkers. Initiatieven van de Europese Commissie en van groothandels en verkopers kunnen hierbij een rol spelen. Door te investeren in veiligere werkomstandigheden, betere materialen en infrastructuur ter plaatse, dragen zij bij aan positieve veranderingen binnen de mijnbouwgemeenschappen. Dit benadrukt hoe bewuste keuzes van consumenten en handelaren kunnen helpen om de situatie in de edelstenen industrie geleidelijk te verbeteren.

Milieu-impact

De ongereguleerde mijnbouwpraktijken in Madagaskar leiden tot ontbossing, bodemerosie en waterverontreiniging. Deze activiteiten bedreigen niet alleen de belangrijke landbouwindustrie, maar ook de bijzondere biodiversiteit en verstoren kwetsbare ecosystemen. Zonder adequate milieumaatregelen kunnen deze effecten langdurige schade veroorzaken. Bovendien wijst onderzoek uit dat het delven van mineralen per definitie niet ‘duurzaam’ kan zijn, omdat het leidt tot onomkeerbare veranderingen in het landschap en het onttrekken van niet-hernieuwbare natuurlijke hulpbronnen.

In andere landen variëren de milieueffecten van mijnbouw. In Brazilië heeft mijnbouw in de Amazone niet alleen geleid tot ontbossing, maar ook tot verlies van biodiversiteit, verontreiniging van waterbronnen en gezondheidsrisico’s voor inheemse gemeenschappen. In India resulteert de winning van kritieke mineralen in aanzienlijke milieukosten, waaronder uitstoot van broeikasgassen, verlies van biodiversiteit en vervuiling. Namibië heeft strengere milieuregels en natuurbeschermingsinitiatieven, maar zelfs daar hebben gemeenschappen juridische stappen ondernomen om mijnbouwprojecten te blokkeren die bedreigingen vormen voor lokale ecosystemen en wilde dieren, zoals de ernstig bedreigde zwarte neushoorn.

Deze voorbeelden illustreren dat, hoewel regelgeving en handhaving kunnen variëren, mijnbouwactiviteiten wereldwijd aanzienlijke milieueffecten hebben die zorgvuldig moeten worden beheerd om zowel het milieu als lokale gemeenschappen te beschermen.

Ethische en duurzame mijnbouw: een complexe uitdaging

Hoewel veel aanbieders van edelstenen en mineralen termen als “duurzaam” en “ethisch” gebruiken, benadrukken onderzoekers en critici dat de mijnbouwsector fundamenteel niet duurzaam of volledig ethisch verantwoord kan zijn. Mineralen worden immers gewonnen uit de aarde en zijn niet-hernieuwbare hulpbronnen, wat betekent dat hun extractie altijd een ecologische impact heeft. Hoewel verantwoord mijnbeheer en milieubeschermende maatregelen de schade kunnen beperken, blijft de winning van edelstenen belastend voor het milieu.

Daarnaast is het begrip “ethische mijnbouw” problematisch, omdat het moeilijk te definiëren en te controleren is. In Madagaskar is er weinig toezicht op arbeidsrechten en milieuverantwoordelijkheid, terwijl in Namibië en bepaalde delen van Brazilië meer regelgeving bestaat om ethische praktijken te waarborgen. In India en informele mijnen in Brazilië blijft het naleven van ethische normen een uitdaging door de kleinschaligheid en onduidelijke toeleveringsketens.

Er bestaan kleinschalige initiatieven die streven naar ethisch verantwoorde en fairtrade mijnbouw, zoals de Fair Trade Minerals & Gems e.V. (FTMG). Deze organisaties zetten zich in voor betere arbeidsomstandigheden, eerlijke lonen en milieuvriendelijke mijnbouwpraktijken binnen de edelsteenindustrie. Toch blijft de impact van dit soort initiatieven op de wereldwijde edelsteenindustrie vooralsnog beperkt, omdat de markt nog steeds wordt gedomineerd door grootschalige mijnbouwbedrijven en informele winningspraktijken. De effectiviteit van deze initiatieven hangt bovendien af van strengere regelgeving vanuit overheden en de bereidheid van consumenten en bedrijven om duurzame en ethische keuzes te maken.

Transparantie in de toeleveringsketen

Voor groothandelaren, verkopers en liefhebbers is het vaak een uitdaging om volledige transparantie te verkrijgen over de herkomst en omstandigheden waaronder rozenkwarts en andere edelstenen zijn gewonnen. De complexiteit van de toeleveringsketen, het ontbreken van effectieve certificeringssystemen, onvoldoende toezicht en handhaving, en de concurrentiedruk bemoeilijken dit proces.

Met de inwerkingtreding van de General Product Safety Regulation (GPSR) in december 2024 is traceerbaarheid binnen de toeleveringsketen van producten, waaronder edelstenen zoals rozenkwarts, niet alleen een ethische verantwoordelijkheid, maar ook een wettelijke verplichting voor verkopers. Dit vraagt om meer bewustwording en inzet binnen de edelstenenhandel.

De Nederlandse overheid verwacht bovendien van ondernemers dat zij de risico’s voor mens en milieu in hun bedrijfsvoering én in de internationale waardeketen in kaart brengen. Ook moeten zij de negatieve gevolgen daarvan voorkomen en aanpakken, en hierover communiceren. Dit proces wordt due diligence (gepaste zorgvuldigheid) genoemd en is gebaseerd op de OESO-richtlijnen voor maatschappelijk verantwoord ondernemen.

De termen “betrouwbare leverancier” of “verantwoordelijke partner” zijn echter relatief en afhankelijk van context en controlemechanismen. Heeft een Nederlandse groothandel die zijn stenen uit Madagaskar betrekt direct zicht op de arbeidsomstandigheden ter plaatse? Maar ook een leverancier die dichter bij de bron staat, kan niet automatisch transparantie garanderen. De kernvraag blijft: hoe controleer je dit?

Voor bedrijven en handelaren betekent dit dat zij kritische vragen moeten stellen en actief moeten werken aan transparantie. Dit kan door:

• Initiatieven te ondersteunen die eerlijke lonen en veilige werkomstandigheden bevorderen.

• Bewust te kiezen voor leveranciers die open zijn over herkomst en die aantoonbare inspanningen doen om ethische standaarden te waarborgen.

• Te vragen naar documentatie zoals exportvergunningen en duurzaamheidsverklaringen.

• Directe relaties op te bouwen met mijnbouwgemeenschappen en zelf te verifiëren waar de stenen vandaan komen.

De impact van verantwoorde handel

Dergelijke samenwerkingen tussen internationale handelaren en lokale mijnbouwgemeenschappen kunnen bijdragen aan verbeterde arbeidsomstandigheden, eerlijke lonen en milieuverantwoorde mijnbouwpraktijken. Door bewuste keuzes te maken en te investeren in betere werkmethoden, kunnen handelaren en consumenten daadwerkelijk een verschil maken.

Toch blijft het essentieel om realistisch te blijven over de beperkingen van de invloed van de edelstenenindustrie. Hoewel bewuste handel kan bijdragen aan positieve veranderingen, blijft de schaal van de sector klein vergeleken met de bredere mijnbouwindustrie. Dit betekent dat structurele verbeteringen afhangen van een combinatie van bewuste handel, wetgeving, toezicht en economische ontwikkelingen in de producerende landen.

Consumenten en handelaren dragen hieraan bij door kritisch te zijn op wat zij kopen en van wie zij inkopen. Bewustwording en transparantie vormen de sleutel tot een ethisch verantwoorde edelsteenhandel.

Conclusie

De winning van delfstoffen, waaronder edelstenen zoals rozenkwarts, brengt wereldwijd aanzienlijke ethische en milieukwesties met zich mee. In Madagaskar is rozenkwarts slechts een klein onderdeel van de totale mijnbouwindustrie, die vooral gedreven wordt door de export van industriële grondstoffen zoals titanium, ijzererts, nikkel, bauxiet en kobalt. Toch is het belangrijk om stil te staan bij de omstandigheden waaronder dit type populaire edelstenen wordt gewonnen en verhandeld.

Hoewel de edelstenenindustrie slechts een nichemarkt vormt binnen de bredere mijnbouwsector, betekent dit niet dat de handel hierin vrijgesteld is van verantwoordelijkheid. Transparantie in de toeleveringsketen blijft een uitdaging door het gebrek aan certificeringssystemen, effectieve regulering en handhaving. Van ondernemers wordt verwacht dat zij due diligence (gepaste zorgvuldigheid) toepassen in lijn met de OESO-richtlijnen voor maatschappelijk verantwoord ondernemen. Daarnaast maakt de inwerkingtreding van de GPSR in 2024 traceerbaarheid voor (producten van) edelstenen wettelijk verplicht. Maar de vraag blijft in hoeverre deze wet- en regelgeving effectief gehandhaafd kan worden.

Bewuste handel en verantwoorde winning kunnen bijdragen aan betere arbeidsomstandigheden en milieubescherming, maar structurele verbeteringen vereisen een samenwerking tussen handelaren, overheden en consumenten. Overheden spelen een cruciale rol in het reguleren en handhaven van duurzame mijnbouwpraktijken. Strengere wetgeving en effectieve controles zijn nodig om misstanden in de sector tegen te gaan. Daarnaast blijven arbeidsomstandigheden en lonen een complex vraagstuk. De lonen in de edelsteenwinning in Madagaskar zijn laag, maar moeten worden geplaatst in de bredere sociaaleconomische context van het land. Hoewel werk in de mijnbouw gevaarlijk en onvoorspelbaar is, kan het voor sommige arbeiders een kans bieden op een iets hoger inkomen dan in andere sectoren zoals landbouw en visserij. Dit maakt het des te belangrijker om te kijken naar realistische en haalbare verbeteringen in arbeidsvoorwaarden en veiligheidsmaatregelen, in plaats van een focus op lonen alleen.

Hoewel fairtrade- en ethische initiatieven een positieve invloed kunnen hebben, is de vraag in hoeverre het überhaupt mogelijk is om edelstenen volledig duurzaam en ethisch te winnen. Dit benadrukt de noodzaak van kritisch bewustzijn en transparantie binnen de industrie. Het is belangrijk op te merken dat consumenten wereldwijd steeds meer bereid zijn om extra te betalen voor fairtrade producten. Of dat ook geldt voor ethisch verantwoorde en duurzamer gewonnen edelstenen is onbekend. Bovendien blijft de implementatie van dergelijke certificeringen in de edelstenensector complex, wat de beschikbaarheid van gecertificeerde fairtrade edelstenen beperkt.

Voor groothandelaren en verkopers is het essentieel om kritisch onderzoek te doen naar de toeleveringsketen en te streven naar meer transparantie en verantwoorde handelspraktijken. Dit betekent niet alleen vertrouwen op leveranciers die claimen ‘betrouwbaar’ of ‘ethisch’ te zijn, maar ook actief zoeken naar bewijs en documentatie die deze beweringen onderbouwen. Certificering en regulering in de edelstenenbranche zijn beperkt, waardoor het begrip ‘ethisch verantwoorde handel’ vaag blijft en per regio en bedrijf anders kan worden ingevuld.

Consumenten spelen eveneens een rol door zich bewust te zijn van de complexiteit van deze markt. In plaats van blind te vertrouwen op termen als ‘duurzaam’ en ‘ethisch’, die ook in andere sectoren vaak zonder duidelijke definitie worden gebruikt, is het belangrijk om kritisch te kijken naar de herkomst en impact van de producten die zij kopen. Dit vraagt om realistische verwachtingen en een open dialoog over de uitdagingen binnen de edelstenenhandel en bredere grondstoffenmarkten.

Tot slot blijft het van belang om deze discussie in de juiste context te plaatsen. In de uitzending van Radar lag de focus op rozenkwarts, maar dit is slechts één van de vele mineralen en edelstenen die wereldwijd worden gewonnen onder uiteenlopende omstandigheden. Daarnaast staat de impact van de winning van edelstenen zoals rozenkwarts niet in verhouding met de grootschalige extractie van ertsen en materialen die cruciaal zijn voor moderne technologie en de energietransitie. We moeten bovendien erkennen dat we in dit soort discussies vaak onze westerse maatstaven hanteren bij het beoordelen van arbeidsomstandigheden en lonen in landen als Madagaskar, waar de economische en sociale realiteit ingrijpend anders is. Dit betekent niet dat misstanden genegeerd moeten worden, maar wel dat een breder perspectief nodig is bij het beoordelen van ethische en duurzame mijnbouw. Dit neemt niet weg dat elke sector, hoe klein ook, moet streven naar meer verantwoorde en duurzame praktijken. Bewustwording, transparantie en kritische keuzes zijn hierbij de sleutel. Verdiep je in waar je stenen vandaan komen en maak bewuste keuzes. Weet wat je (ver)koopt!

Wil je je als verkoper beter voorbereiden op dit soort vragen over herkomst en regelgeving? Sluit je dan aan bij de verkoperscommunity van Stapel van Stenen.

Bronnen

Chambers, R. (2021, 20 september). The “Healing Crystal” Conundrum. Roseanne Chambers Blog. Vertaling door K. Bonn, gepubliceerd als “De paradox van krachtige kristallen” op 20 oktober 2021 op Gondwana Talks. Geraadpleegd op 6 februari 2025, van https://www.gondwanatalks.com/l/de-paradox-van-krachtige-kristallen

European Commission. (z.d.). Madagascar. International Partnerships. Geraadpleegd op 16 februari 2025, van https://international-partnerships.ec.europa.eu/countries/madagascar_en

Europese Commissie. (2024, 13 december). The EU’s General Product Safety Regulation (GPSR): A new era for consumer protection. Europese Commissie – Access2Markets. Geraadpleegd op 6 februari 2025, van https://trade.ec.europa.eu/access-to-markets/en/news/eus-general-product-safety-regulation-gpsr-new-era-consumer-protection

Fair Trade Minerals & Gems e.V. (z.d.). Fair trade mining and ethical sourcing of minerals and gemstones. Geraadpleegd op 6 februari 2025, van https://www.fairtrademinerals.de

Heurman, M. (2021, 29 augustus). De mythe van duurzame mineralen. Puffins and Pies. Geraadpleegd op 6 februari 2025, van https://puffinsandpies.com/2021/08/29/de-mythe-van-duurzame-mineralen/

OEC (Observatory of Economic Complexity). (2022). Precious Stones – Madagascar. OEC. Geraadpleegd op 6 februari 2025, van https://oec.world/en/profile/bilateral-product/precious-stones/reporter/mdg

Rijksdienst voor Ondernemend Nederland. (z.d.). Madagaskar. RVO. Geraadpleegd op 16 februari 2025, van https://www.rvo.nl/onderwerpen/landen-en-gebieden/madagaskar

The Guardian. (2019, 17 september). The dark crystal: The brutal reality behind a booming wellness craze. The Guardian. Geraadpleegd op 6 februari 2025, van https://www.theguardian.com/lifeandstyle/2019/sep/17/healing-crystals-wellness-mining-madagascar

Webgate European Commission. (z.d.). Madagascar – Country Profile. Europese Commissie. Geraadpleegd op 6 februari 2025, van https://webgate.ec.europa.eu/isdb_results/factsheets/country/details_madagascar_en.pdf

Wikipedia contributors. (n.d.). Mining industry of Madagascar. Wikipedia, The Free Encyclopedia. Geraadpleegd op 16 februari 2025, van https://en.wikipedia.org/wiki/Mining_industry_of_Madagascar